Egzodus u Evropu dobrim dijelom je izazvala sama EU

Kada se u međunarodnim odnosima pojavi neki veliki problem, često se govori da treba rješavati uzroke koji su do njega doveli, a da posljedice ne treba da budu prioritet. U slučaju izbjegličke krize koja potresa ne samo Evropu to nije moguće. Uzroke koji su nagnali stotine hiljada ljudi da iz Azije i Afrike krenu ka Evropskoj uniji dobrim dijelom izazvala je sama EU, ili bolje rečeno, velike sile koje su nekada imale kolonije tamo odakle sada dolaze izbjeglice; uzroci su gotovo neprestani ratovi, uz podsticanje ili miješanje spolja.

Evropska unija, zaista, nema zajedničku spoljnu politiku koja bi joj omogućila konzistentan pristup kriznim žarištima, na šta se često žale neki njeni zvaničnici, ali i mnogi analitičari. Posljedicama, odnosno zbrinjavanjem izbjeglica koje u njoj vide jedinu nadu, Evropa mora da se bavi jer sve drugo bilo bi anticivilizacijski.

Smatra se da su najbrojniji među izbjeglicama ljudi iz Sirije, koju od proljeća 2011. potresaju sukobi, i iz Avganistana koji mir nije vidio decenijama. Da je zaista riječ prije svega o izbjeglicama, a ne o “ekonomskim migrantima” govore i podaci iz Srbije.

“Više od 90 odsto njih možemo da pretpotstavimo da jesu izbjeglice zato što dolaze iz zemalja koje proizvode izbjeglice. Više od polovine njih, 57 odsto, dolaze iz Sirije, četvrtina iz Avganistana, skoro 10 odsto dolazi iz Iraka, prema tome većina njih, čak 95 odsto njih dolazi iz zona gdje postoje ratovi, gdje postoji progon zbog kog su morali da bježe“, izjavio je Hans Šoder, šef misije UNHCR u Srbiji.

Sirija je, bar kada je o medijima riječ, danas gotovo zaboravljeni konflikt. U složenim sukobima koji traju već gotovo četiri i po godine, ne može se sa sigurnošću tvrditi koliko je ljudi izgubilo život. Ujedinjene nacije navode da je stradalo oko 220.000 ljudi, a sirijske opozicione grupe tvrde da je ubijeno 330.380. Sve je počelo protestima protiv predsjednika Sirije Bašara al Asada u martu 2011, nastavilo se građanskim ratom “punog obima” (uz otvorenu podršku Zapada Asadovim protivnicima), a od juna prošle godine Islamska država (Iraka i Sirije) zauzela je veliki dio teritorije Sirije.

Podstičući oružanu pobunu protiv Asadovog režima, zapadne zemlje su sirijskog predsjednika redovno optuživale da “kolje sopstveni narod”. Već 2012. sukobi su zahvatili Damask i Alepo, drugi najveći grad u Siriji. Prije dvije godine vodeće zapadne zemlje, poslije objavljivanja izvještaja da je Asad upotrebljavao hemijsko oružje, počele su da se zalažu za međunarodnu vojnu intervenciju. Međutim, Rusija i Kina su to onemogućile u Savjetu bezbjednosti Ujedinjenih nacija, naglašavajući da žele da izbjegnu libijski scenario. Rusija sada insistira i da je međunarodna kampanja bombardovanja Islamske države koja je počela prošle godine nelegitimna jer je nije odobrio Savjet bezbjednosti, niti Damask.

Više od 11 miliona Sirijaca je od 2011. napustilo svoje domove (Sirija je, prema procjenama, 2013. imala 22,85 miliona stanovnika), računajući i interno raseljene osobe. U Tursku je izbjeglo oko dva miliona ljudi, mada su zvaničnici pominjali i cifru od 2,5 miliona. U Libanu koji, prema procjenama, ima oko 4,5 miliona stanovnika svaka peta osoba je izbjeglica iz Sirije; londonski Ekonomist u svom posljednjem izdanju pak navodi da trećinu stanovnika Libana čine izbjegli Sirijci, odnosno da ih je milion i po.

Irak spada u zemlje najteže pogođene izbjegličkom krizom. Iako je prije svega riječ o interno raseljenim osobama – prema posljednjim podacima to je oko 3,2 miliona osoba smještenih na više od 3.000 lokacija – UNHCR očekuje da će rasti broj Iračana koji bježe u inostranstvo. U Iraku, pored interno raseljenih, ima nekoliko stotina hiljada izbjeglica iz Sirije; i jedni i drugi su u veoma teškom položaju, pošto je uspon Islamske države onemogućio snabdijevanje.

U prve četiri godine rata koji je izbio poslije američke vojne intervencije i svrgavanja Sadama Huseina 2003. ubijeno je, prema procjenama, između 150.000 i 600.000 ljudi; u to vrijeme izbjeglo je oko četiri miliona ljudi, od toga su 1,9 miliona bili interno raseljeni, dok je 200.000 Iračana izbjeglo u zemlje van Bliskog istoka.

Posle povlačenja američkih trupa 2011. ovaj “produženi sukob” se nastavlja. Upravo je ofanzivom na sjeveru Iraka juna prošle godine, i zauzimanjem Mosula, stvorena Islamska država kao teritorijalna organizacija. “Kalifat” je proglašen u Iraku. To je dovelo do nove vojne intervencije SAD i njenih saveznika, iako znatnog manjeg obima u odnosu na ranije.

Poslednje vijesti o razaranju Palmire, antičkog grada u Siriji, logičan su nastavak onoga što džihadisti rade od prošlog juna – zauzimajući sjever Iraka i napredujući ka Bagdadu, na jugu, na njihovoj meti našle su se etničke i vjerske manjine, kao i hramovi i spomenici koje Islamska država smatra nevjerničkim.

Dok se zagrijevaju za predsedničke izbore naredne godine, mogući kandidati za predsjednika iz redova američkih demokrata i republikanaca ovih dana razmjenjuju optužbe – ko je kriv za “prerano povlačenje” trupa SAD iz Iraka koje je, kako se smatra, bilo ključno za uspon Islamske države. Republikanac Džeb Buš krivi Baraka Obamu, dok Hilari Klinton podsjeća da je njegov brat Džordž, bivši predsjednik, odredio 31. decembar 2011. kao datum povlačenja.

Mediji rutinski izvještavaju kako Islamska država kontroliše “velike dijelove” Iraka i Sirije. Ima navoda i da je riječ o teritoriji ekvivalentnoj površini Velike Britanije. Međutim, čak i da Islamska država drži znatno manju teritoriju mnogo je važnije to što kontroliše urbane dijelove Iraka i Sirije, glavne puteve, naftne rafinerije i vojne objekte.

Još od invazije Sovjetskog Saveza na Avganistan 1979. izbjeglice iz te zemlje masovno su bježale, prije svega u susjedstvo, ali i dalje u svijet. Poslije povlačenja Sovjeta, nastupilo je napredovanje talibana, američka vojna intervencija 2001. i konstantna nestabilnost. U vrijeme najvećih sukoba milioni ljudi su bježali iz Avganistana, vraćali se u vrijeme relativnog mira da bi potom ponovo postajali izbjeglice. Avganistan je 32 godine važio za zemlju koja “proizvodi” najviše izbjeglica. Iako je 95 odsto Avganistanaca bježalo u Iran i Pakistan, mnogi pokušavaju da dođu do Evrope.

Poslije 2001. najčešće su odlazili u Njemačku – gdje ih je prema raspoloživim podacima više od 120.000 – potom u Veliku Britaniju, Austriju i Dansku.

Kako ove nedelje javljaju mediji u Pakistanu, uprkos naporima UNHCR na repatrijaciji stanovništva, 60.000 ljudi dnevno iz Avganistana prelazi u Pakistan “gdje im se gubi svaki trag”.

Mnogi posmatrači smatraju da mir u Avganistanu može biti uspostavljen jedino ako vlada u Kabulu pregovara sa talibanima. Prvi korak ka tome bio je odluka talibana da otvore kancelariju u Kataru juna 2013, iako nepovjerenje na obe strane i dalje preovladava. Ipak, prvi razgovori održani su jula prošle godine. Borbene snage NATO iz Avganistana su se povukle prošlog decembra. Preostalo je 13.000 vojnika – od toga 9.800 Amerikanaca – koji obučavaju lokalne snage za borbu protiv terorizma. Ove trupe trebalo bi da se povuku do kraja naredne godine.

Oko sedam odsto, prema grubim procjenama, ukupnog broja izbjeglica koje dolaze u Srbiju su poreklom iz Afrike, prije svega iz Eritreje i Somalije.

Eritreja spada u zemlje u kojima se ljudska prava najmanje poštuju. Ujedinjene nacije su u junu saopštile da hiljade ljudi beži iz Eritreje kako bi izbjegli ubijanje, seksualno ropstvo, prisilan rad i obavezno služenje vojnog roka koji se produžava u nedogled, a počinje u 17 godini. Eritrejska vlada pak insistira da nema izbjeglica već “ekonomskih migranata”. Oni koji se u Eritreju vrate rizikuju da budu uhapšeni kao “izdajnici” i “loše tretirani, do nivoa mučenja”, navodi se u izvještaju UN.

Prema podacima UNHCR iz Somalije je registrovano 966.852 izbjeglica, ali ta cifra se odnosi samo na osobe koje su izbjegle u zemlje u tom regionu (najviše u Keniju 420.965). Smatra se da je ukupno izbjeglo više od milion ljudi, i još više od milion je interno raseljenih. Govori se o trećoj generaciji somalskih izbjeglica, pošto su se prve pojavile za vreme građanskog rata prije dvadeset godina. Somalija nema vladu koja konroliše čitavu državnu teritoriju od 1991. kada je svrgnut predsednik Siad Bare. Vlada iz 2012. uživa međunarodno priznanje. Međutim, otcijepljeni regioni Somalilend i Puntlend je ne priznaju.

Nema sumnje da će izbjeglice nastaviti da dolaze u Evropu. A zašto baš u Evropu, pitanje je koje se često može čuti i koje odgovor samo nudi u teorijama zavjere. Kako vidimo iz ovog pregleda, daleko od toga da dolaze samo u Evropu, štaviše – u odnosu na ukupan broj izbjeglica to je manjina.

Otpor je veliki širom kontinenta. Njemačkoj kancelarki neonacisti su dovikivali da je izdajnik jer otvara centre za azilante, Slovačka hoće da prima samo hrišćane, češki predsjednik pominje NATO kao “odbranu”…

Pitanje zašto izbjeglice dolaze baš u Srbiju posebno je besmisleno, zato što najveći broj izbjeglica kroz Srbiju samo prolazi. Oni koji postavljaju takvo pitanje zaboravljaju svoje omiljene mantre o “raskrsnici puteva” i “zapadu na istoku i istoku na zapadu”. Ako narod i ne usliši poziv Crkve da pomogne “beskućnicima sa Bliskog istoka”, uvijek može da se sjeti još jedne omiljene rečenice – “budimo ljudi”, koja je univerzalno primjenljiva i u svako doba.

(Danas)