Zlatno doba za arhitekturu Banjaluke
Iako u svakom obliku uređenja, bez obzira na to da li je u pitanju monarhija ili republika, postoje oprečna mišljenja i dileme da li je baš taj oblik vladavine adekvatan, ono u čemu svakako nema dileme je da je u pogledu arhitekture zlatno doba Banjaluka prolazila upravo za vrijeme Kraljevine Jugoslavije i teško da će se ponoviti period s tolikim brojem bitnih objekata javnog karaktera u relativno kratkom periodu, odnosno nepune četvrtine vijeka, a naročito nakon 1929. godine, kada banovine postaju upravne jedinice.
Da li zahvaljujući tome da je grad na Vrbasu bio sjedište jedne od devet banovina, na koliko je tada Kraljevina Jugoslavija bila podijeljena, ili činjenici da je država u tom momentu imala prije svega finansijsku mogućnost za izgradnju objekata visokog kvaliteta, ali i zakonsku, jer su za većinu bitnijih objekata rješenja dobijana preko arhitektonskih konkursa, a izvođači preko tendera, broj i kvalitet tada izgrađenih objekata je impresivan. U tom periodu su izvedeni objekti koji i danas služe za ponos svim građanima Banjaluke, a tu se svakako misli na Banski dvor, Bansku upravu, odnosno današnju zgradu Gradske uprave, zatim saborni hram, koji je porušen u doba NDH i obnovljen u skorijem periodu.
Osim toga, izgrađeni su i zgrada Hipotekarne banke, današnja Palata predsjednika Republike Srpske, potom Narodno pozorište Vrbaske banovine, gdje se danas nalazi Narodno pozorište RS, kao i zgrada Sokolskog doma, Higijenski zavod, hotel “Palas”, Gradski most, te mnogi drugi objekti kako javnog, tako i stambenog karaktera.
Konkretno, period gradnje Banskog dvora i Banske uprave je 1931. i 1932. godina, a na konkursu koji je raspisan u beogradskoj “Politici” i sarajevskom “Narodnom jedinstvu” prvu nagradu dobijaju Jovanka Bončić-Katerinić, Anđelija Pavlović i Jovan Ranković iz Beograda, dok je izvođenje radova na tenderu povjereno inženjeru Kosti Šijačkom. Radovi su završeni u rekordnom roku, a o kvalitetu radova da i ne govorimo, jer su poštovane sve građevinske norme, tako da i danas imamo reprezentativne objekte. Inicijativa za izgradnju hrama je krenula još 1921. godine, da bi radovi počeli 1925. po projektu arhitekte Dušana Živanovića i trajali su kraće od 600 radnih dana, koliko je bilo zaključeno ugovorom s preduzećem “Til i Šimić” iz Slavonskog Broda.
Takođe, interesantno je da je Gradski most jedan od prvih projekata legendarnog inženjera Branka Žeželja. Što se tiče samog oblikovnog momenta u gradu, osjetan je uticaj akademskog klasicizma, koji je naglašeniji nakon dolaska ruskih arhitekata koji su poslije Oktobarske revolucije svoje utočište našli u Kraljevini Jugoslaviji i imali su, osim oblikovnog, kasniji uticaj i kroz udžbenike, koji su generacijama bili osnov za izučavanje predmeta na studijskim programima arhitektonskih fakulteta u regionu. Osim kralja Aleksandra i vlade, koji su definisali politiku i strategiju države generalno, uloga i bana kao prvog operativca za oblast je veoma bitna.
Svetislav – Tisa Milosavljević, inače rođeni Nišlija i brigadni general, nesumnjivo je opravdao ukazano povjerenje, koje je kao oficir dobio od monarha, i za kratko vrijeme postao jedna od omiljenijih ličnosti u istoriji Banjaluke, koja je za vrijeme njegovog mandata dobila obrise evropskog grada. Uzevši u obzir sve aspekte i nivo tehnike koji je tada bio prisutan u svijetu, možemo konstatovati da će taj period predstavljati izazov narednim generacijama u pogledu kvaliteta gradnje i savjesti, kako investitora tako i izvođača radova.
(NN)
