Drvo koje pamti uzdahe Srba dok su ih ustaše mučki ubijale
Na ušću Une u Savu nalazi se “Topola uzdaha” kako su je nazivali zarobljenici, prirodni spomenik koji svojim postojanjem svjedoči o stravičnim ustaškim zločinima.
Pod topolom i na njenom stablu ustaše su vješali zarobljenike. U mučenjima prilikom vješanja isticao se ustaški bojnik Miroslav Filipović Majstorović.
Posve istrulilo iznutra stablo se srušilo 1978. Tada je izvršena zaštita i konzervacija stabla i na njoj sačuvanih metalnih klinova te je topola postavljena na metalne nosače u vodoravnom položaju.
Prvu masovnu likvidaciju zarobljenika u Donjoj Gradini, na desnoj obali rijeke Save, obavio je u januaru 1942., Stanko-Staniša Vasilj, ustaški natporučnik 1. bojne Ustaškog obrambenog sdruga u Jasenovcu. Pošto zbog jake zime nije bilo moguće iskopati grobnice, ustaše su mještane obližnjeg Jablanac prevezli skelom u Donju Gradinu i pobili ih, zapalivši ih u kućama prognanih Gradinjana.
Ovaj prostrani plavni i močvarni teren bio je nepristupačan i udaljen od kumunikacija, osiguran sistemom bunkera.
Stalnu sponu između Donje Gradine i logora III Ciglana u Jasenovcu činila je skela kojom su zarobljenici prevoženi na Gradinu. Od početka 1942. pa do posljednjeg dana postojanja logora III Ciglana, masovne likvidacije zarobljenih događale su se u Donjoj Gradini.
Na devet grobnih polja nalazi se 105 masovnih grobnica ukupne površine od 10.130 m². Naknadno su pronađene još 22 masovne grobnice kojih površina nije još utvrđena.
Topola pamti što ljudi zaborave
Topola uzdaha, Topola užasa, ili Topola fra sotone, kako su je sami logoraši prozvali, ostala je da posvjedoči zločinu, za koji se jedni bore da ga zaborave, a drugi da ga upamte. Pod topolom i na njenom stablu ustaše su objesile na hiljade muškaraca, žena i djece, a prije vješanja ih mučili na najokrutniji način, često izvodeći bahanalije nad njima, i nakon toga ih, klinovima pribijane ostavljali da danima umiru u mukama. U životnom vijeku stablo se nagleda svega, ali Topola osvjedoči patnji, uzdasima i boli.
Velika oluja je Topolu srušila 1978. godine, a zbog njenog značaja stablo se sačuvalo, piše ATV.
(A.M.)
