ALEKSANDAR SAVANOVIĆ: “Teorija Republike” je odgovor na konkretne probleme političkog života RS

Aleksandar Savanović profesor je na Fakultetu političkih nauka Univerziteta u Banjaluci, koji je u izdanju ove obrazovne ustanove upravo objavio knjigu “Teorija Republike”. U posveti knjige upućenoj njegovom sinu zapisao je: “Maksimu, s nadom da će njegovoj generaciji poći za rukom da od ovoga što smo im ostavili naprave Drugu republiku, drugačiju i bolju”.

Posveta, takođe, sadrži stihove Branimira – Džonija Štulića, gdje ovaj, između ostalog, pjeva: “Sloboda nije podmetanje ideološki zakržljale forme, sloboda nije podmetanje ideloški bilo kakve norme… sloboda te čeka, uzmi je”. U neformalnom razgovoru, pola kroz šalu, pola kroz zbilju, Savanović kaže da je “Teorija Republike” zapravo samo prepričana pjesma “Sloboda” kultne Džonijeve grupe “Azra”. Konkretnije i formalnije o sadržaju knjige, motivima pisanja i njenim dometima govorio je za “Nezavisne”.

Možete li nam objasniti kako ste došli na ideju da napišete knjigu posvećenu republici? Da li je takva tema uopšte aktuelna za savremeni svijet?

Više je motiva. Prvo, republikanizam je rijedak gost u političkoj istoriji srpskog naroda. Mi smo kroz vijekove svog postojanja uglavnom imali druge forme vladavine. Stoga ne čudi da se neke elementarne pretpostavke demokratije i republikanizma na našim prostorima ne razumiju, krivo tumače i u praksi često pretvaraju u svoje suprotnosti. Drugo, mnoga relevantna istraživanja unutar političkog, pa i kulturnog modela Zapada, ukazuju na krizu njegovih temeljnih principa. Ideal republike je jedan od tih ideala. Događaji građanskog otpora, naročito u SAD, poput Occupy pokreta, Anonymousa, Fergusona, te slučajeva kao što su “Wikileaks”, govore o krizi parlamentarne demokratije kao mjerodavnog modela organizovanja političke zajednice. Postavlja se pitanje da li je sistem periodičnog demokratskog izbora parlamenta i vlade doveden u pitanje kao istorijski anahron. To istovremeno označava problematizovanje teorijskog i naročito filozofskog i moralnog okvira koji stoji u pozadini šeme građani – izbori – parlament – vlada. Naime, praksa političkog života je pokazala da ovaj model nije izdržao izazove skrivene u vlastitoj strukturi. Sistem institucija koje su trebale da budu garant i forma političkog organizovanja slobodnih građana pokazao se podložan manipulaciji od strane anonimnih centara moći. Pored ovog unutrašnjeg izazova, teorije republikanizma i konstitucionalne demokratije su izložene i eksternom pritisku, iako više u političkoj praksi, manje u teoriji.

Konkretnije?

Radi se, naime, o snažnom impulsu ka zatvaranju liberalnih društava Zapada usljed refleksa straha izazvanog terorističkom prijetnjom iz islamskih zemalja, te pratećim, naoko efemernim fenomenima, poput izbjegličke krize u Evropi iz 2015. godine. Refleksna reakcija mnogih liberalnih društava bila je, a u nekima i dalje jeste, oštar, ali u suštini klaustrofobičan odgovor zatvaranja granica i pojačavanja represivnih antidemokratskih antiliberalnih modela kontrole društvenog života, kakav je na primjer “Patriot Act” u SAD. Takvi anticivilizacijski zaokreti ponovo stavljaju na sto klasičnu raspravu – otvoreno ili zatvoreno društvo, za koju smo se nadali da je ostavljena iza nas u 20. vijeku. Nakon uvjerljivog trijumfa liberalnih društava protiv komunističkih despotija, kako u teoriji, tako i u praksi, činilo se da reakcionarne snage više nemaju šta da kažu. Neočekivano su izronili novi izazovi: nezapad odbija da prihvati ovu šemu, a i sam Zapad se, pod šokom straha izazvanog terorističkim napadima i ekonomskom krizom, te gubljenjem statusa planetarnog hegemona, okreće ka ponašanjima i modelima države koji prelaze okvire onoga što se smatra legitimnim opsegom države. Uspon populizma i različitih demagoga, koji možemo vidjeti u izbornim uspjesima šarlatanskih, a na momente i rasističkih kampanja, kakve su one koje su vodili Trump, Bepe Grillo ili Nigel Farage, nedvosmisleno potvrđuje ovu dijagnozu. “Teorija Republike” je opis onih institucionalnih modela i političkih ideala koji su uvijek bili branik protiv takvih i sličnih skretanja. To su klasični ideali i institucije koji svoje ishodište imaju u dobu prosvetiteljstva. Najvažniji od njih je doktrina o prirodnim ljudskim pravima. Nažalost, čini mi se da su ovi ideali, i njihova moralna osnova, danas pomalo zaboravljeni. Zato je za mene “Teorija Republike” prije svega etička teorija, a tek onda i opis institucija.

Kako je i kada konkretno nastala ideja za knjigu?

Ova je knjiga nastala i kao odgovor na konkretne probleme političkog života Republike Srpske. Ona je u idejnom smislu i osnovnim teorijskim postavkama velikim dijelom porođena u diskusijama tokom kampanje predsjedničkih izbora 2010. i 2014, kada sam bio u timu predsjedničkog kandidata Ognjena Tadića. Na republikanizam sam se fokusirao pokušavajući artikulisati odgovore na teme koje su dominirale u tim kampanjama, kakva je na primjer problem “tiranije većine”. Knjiga sadrži poglavlje koje nosi takav naslov, koje je teorijska obrada tog praktičnog problema. To je samo jedna ilustracija, u suštini kompletna knjiga ima takvu genezu nastanka.

Kakav biste efekat željeli da postignete ovom knjigom?

Lično smatram da je Republika Srpska ušla u fazu kada je njen postojeći ustavni okvir prevladan vremenom i prostorom. Ustav RS je daleko od potrebnog nivoa i sadrži znatan broj kako tehničkih, tako i suštinskih nedostataka, a nama je potreban novi ustav koji bi uspostavio Drugu republiku. Nadam se da ova knjiga može pomoći da taj novi ustav bude što više republikanski.

Kakvi su Vam dalji planovi?

Što se tiče ove knjige, sada je na redu serija prezentacija i predstavljanja široj akademskoj zajednici. Prva od njih je planirana sljedećeg mjeseca u Beogradu. Nakon toga ću pokušati da s jednom širom grupom istraživača realizujem projekat “Republikanizam kod Srba”, koji bi sakupio na jedno mjesto kompletnu republikansku tradiciju našeg naroda, koja, kako sam već rekao, nema duboke istorijske korijene. U svakom slučaju u narednom periodu radiću na temama koje su ostale otvorene nakon ove.

(Nezavisne)