“Amaterski film u Banjaluci”: Samouki sineasti stvorili kinoteku o kojoj se malo zna
Ova knjiga je pisani spomenik svim kino-amaterima iz grada na obalama Vrbasa i njihovim pokretnim slikama, napisano je u opisu knjige “Amaterski film u Banjaluci” autora Gorana Baraća, koja je objavljena u saradnji sa Udruženjem arhivskih radnika Republike Srpske i Arhivom Republike Srpske te Kinotekom Republike Srpske.
“Više od 50 godina banjalučki kino-amateri stvarali su svoje filmove na celuloidnoj traci širine osam i 16 milimetara. Samouki sineasti iz ‘krajiške ljepotice’ načinili su između 1937. i 1990. godine bogatu kinoteku amaterskog filma, o kojoj se donedavno nije znalo gotovo ništa”, rekao je Bojan Stojnić, izdavač i direktor Arhiva Republike Srpske.
Stojnić je dodao da se Banjalučani danas vode kao jedini poznati reprezenti neprofesionalnog filmskog stvaralaštva prije i za vrijeme Drugog svjetskog rata u cijeloj Bosni i Hercegovini.
U Banjaluci je kino-amaterizam bio više ili manje organizovan pokret u periodu između 1937. i 1990. godine. Za to vrijeme, 27 poznatih i nekoliko danas nepoznatih kino-amatera snimilo je 183 igrana, dokumentarna i eksperimentalna filma, pišu “Nezavisne”.
“Neka od tih ostvarenja su prava mala remek-djela, a tokom sedamdesetih i osamdesetih godina 20. vijeka desetak filmova nagrađeno je najvišim priznanjima na festivalima amaterskog filma širom SFRJ. Vjerovatno je i u većim gradskim sredinama u BiH (poput Sarajeva, Mostara i Tuzle) bilo kino-amaterskih aktivnosti tokom tridesetih i četrdesetih godina prošlog vijeka, ali konkretni dokazi (odnosno, filmovi) ili su nestali tokom prethodnih decenija ili još nisu pronađeni”, izjavio je autor knjige Goran Barać za “Nezavisne”.
Barać je objasnio da amaterski pokret u Banjaluci poslije 1990. godine nikada nije obnovljen, a trenutno, on je jedini predstavnik izvornog filmskog neprofesionalizma u Banjaluci, ali i u cijeloj Bosni i Hercegovini.
“Rad na knjizi počeo sam u jesen 2005. godine, a završio sam je početkom 2021. godine. Nešto više od 15 godina bilo je potrebno da se prikupe svi dostupni podaci, dokumenti, svjedočanstva nekadašnjih kino-amatera i, što je najvažnije, filmovi, kako bih sklopio što potpuniju priču o genezi amaterskog filma kroz 53 godine trajanja ovog specifičnog kinematografskog pokreta u Banjaluci”, pojasnio je on.
Naglasio je da je amaterska kinematografija izuzetno značajan segment sedme umjetnosti, a njen značaj će tek biti adekvatno valorizovan u godinama ispred nas.
“Amaterski film je decenijama bio potpuno zanemarena oblast kinematografije. Iako je oduvijek posjedovao specifičnu estetiku, iako je jedino on mogao da se približi onom ‘čistom’ ili ‘slobodnom filmu’ (koji nije bio sputan producentskim, budžetskim ili scenarističkim ograničenjima, kao što je to počesto bila profesionalna kinematografija), amaterske filmove su kulturni poslenici u čitavom svijetu sve do početka devedesetih godina prošlog vijeka svrstavali, apsolutno nezasluženo, u ‘kulturno smeće’. Međutim, istoričari, kritičari i estetičari sedme umjetnosti tada su shvatili da se među amaterskim filmovima nalaze i prava remek-djela, kojih se ne bi postidjeli ni profesionalni sineasti”, zaključio je Barać.
Značaj kino-amatera
Banjalučki kino-amateri iza sebe su ostavili duboko urezani trag, na primjer, Augustin Dekaris je 1938. godine snimio prve kadrove Banjaluke u boji, Aleksandar Bojko je iza sebe ostavio izvanrednu hroniku života Banjaluke i Banjalučana tokom Drugog svjetskog rata, Ljubinko Bato Smoljanović proveo je čak 36 godina posvećen ovom poslu, Slavko Podgorelec je bio jedan od najtalentovanijih sineasta u našem gradu, a Aleksandar Bojko, Slobodan Stanišić i Ratko Klarić bili su najsjajnije zvijezde jedinog pravog banjalučkog kino/filmskog kluba – “Kozare 816”.
“Kino-amateri su, snimajući scene iz uobičajenog života na celuloidnu traku, zabilježili događaje od ogromnog istorijskog značaja poput atentata na američkog predsjednika Džona Kenedija 1963. godine, čije je brutalno ubistvo snimio jedino kino-amater Abraham Zapruder”, objasnio je Barać.
(E.M)
