ANALIZA: Ko upravlja Centralnom bankom – BiH, SDA ili MMF?
Ključne finansijske institucije u svijetu, američke Federalne rezerve (FED) i Evropska centralna banka (ECB), reagovale su na pandemiju korona virusa još sredinom marta, posežući za mjerama finansijske podrške posustalim ekonomijama SAD i EU. Preciznije, sve centralne banke gotovo svih država reagovale su kako bi pomogle privredi i budžetima vlastitih država da se lakše podnose teret globalne krize.
Evropska centralna banka (ECB) pomogla je Italiji u martu, prekršivši de facto vlastita pravila velikom kupovinom italijanskih državnih obveznica kako bi pomogla ublažavanje teških posljedica pandemije koronavirusa u toj državi. Da, ECB je prekršila vlastita pravila da bi pomogla jednoj članici. Ali, čelni ljudi Centralne banke BiH i dalje se ponašaju kao da se ama baš ništa ne dešava. Potpuno odvojeni od realnosti, drže se pravila koja su uspostavljena u normalnim ekonomskim uslovima. Nikako da shvate da se BiH i čitav svijet nalaze u vanrednim okolnostima i da samo brze i efikasne mjere možda mogu da koliko-toliko saniraju ekonomsku štetu. Čelnici Centralne banke BiH, potpomognuti dijelom političke strukture SDA, uz svesrdnu podršku predstavnika MMF-a u BiH, odlučili su da ignorišu sve pozive ekonomista, privrednika i političara iz Republike Srpske o hitnim mjerama koje Centralna banka može da preduzme kako bi ublažila posljedice krize.
Prilično bezobrazno djeluju izjave predstavnika MMF-a koji se pozivaju na pravila, zakone i procedure, a najiritantniji dio je tvrdnja da sve mjere koje se traže mogu narušiti valutni odbor. Pa, zar ne shavtaju da, ako se uruši ekonomija, šta će nam uopšte onda i valutni odbor? Kome će uopšte biti potreban, ako je sve ostalo uništeno? Međutim, za sada nema uopšte naznaka da će čelnici Centralne banke BiH početi da se ponašaju u skladu sa situacijom u kojoj se nalazi BiH, te da će bar organizovati rasparavu u političkim i stručnim krugovima kako najbolje pomoći ekonomiji i budžetima, odnosno svima koji ovdje žive. Ako to nisu u stanju, onda se postavlja pitanje smisla njihovog postojanja.
Predstavnici Republike Srpske u zajedničkim istitucijama čitavo vrijeme insistiraju na aktivnijoj ulozi Centralne banke u aktuelnoj krizi. Za sada, u prozvanoj strukturi nije bilo sluha za ovakve sugestije.
„Treba da se ukine negativna stopa obaveznih rezervi, da se ona smanji za pola, dakle, da ona bude pet odsto. Time bi se preko Centralne banke BiH oslobodilo dvije i po milijarde konvertibilnih maraka likvidnih sredstava, što će uiecati na likvidnost banaka i mogućnost da prate kretanja u privredi“, ponavlja gotovo svakodnevno od počertka krize je Milorad Dodik, srpski član Predsjedništva BiH.
Predsjedavajući Savjeta ministara BiH Zoran Tegeltija u tim danima pripisao je Stranci demokratske akcije politički patronat nad CB BiH.
„Pozivam SDA da, umjesto kritike mog rada i brzopletih ekonomskih mjera koje predlažu, obezbijedi da Centralna banka definiše neophodne mjere koje preduzimaju sve centralne banke u regionu, a koje zahtijeva i poslovna zajednica u BiH, jer u cijelosti kontrolišu rad Centralne banke“, poručio je tada Tegeltija.
Umjesto neposrednog dijaloga o spornim pitanjima, iz Centralne banke BiH početkom aprila stiglo je tek arogantno saopštenje, začinjeno jadikovkom da su „posljednjih dana u javnom diskursu česte netačne tvrdnje o ulozi, zadacima i ovlastima CBBiH“.
„Učestali javni pozivi za korištenje deviznih rezervi radi direktnog finansiranja budžeta i privrede u BiH mogli bi dovesti do mnogo veće i trajnije krize. Poremećaji na malom deviznom tržištu mogu preko noći izrasti u veliku krizu. Napuštanje ili narušavanje valutnog odbora imalo bi katastrofalne posljedice po finansijsku i ekonomsku stabilnost i perspektive razvoja BiH. Pala bi vrijednost domaće valute, došlo bi do dodatnog osiromašenja ljudi, raširio bi se osjećaj nesigurnosti“, glasio je stav Centralne banke BiH.
Potvrdili su da je višak rezervi na računu kod CBBiH koji je na raspolaganju bankama krajem marta iznosio 2,45 milijardi KM.
U izjavi za banjaluka.net predsjednik Fiskalnog savjeta Republike Srpske Milenko Krajišnik objasnio je da se u javnosti stvorila izvjesna konfuzija kada je riječ o dvije kategorije. Prva je stopa obaveznih rezervi koje komercijalne banke drže u Centralnoj banci, a druga su slobodne rezerve CB BiH iznad pokrića u sistemu karensi borda. Smanjenjem prve stope pojavio bi se iznos od 2,5 milijarde maraka koji se često pominje, ali, precizira Krajišnik, ključno pitanje su slobodne rezerve, čiji je iznos veči od 800 miliona KM.
Kada je riječ o pozivanju CBBiH na „sigurnost valute“, na čemu zasnivaju sopstvenu pasivnost u ovim okolnostima, Krajišnik ističe da pomenute slobodne rezerve nisu ni neophodne da bi se ta sigurnost očuvala.
„Moj stav je da stopu obavezne rezerve treba smanjiti sa sadašnjih 10 odsto na sedam ili pet procenata, dok slobodne rezerve Centralna banka može da usmjeri u kupovinu entitetskih obveznica, pod povoljnim uslovima. To bi dalo prostora institucijama RS i FBiH da reaguju na aktuelne ekonomske izazove, a s druge strane ne bi ugrozilo stabilnost konvertibilne marke, jer se ne bi napuštao karensi bord“, kaže za banjaluka.net Milenko Krajišnik, inače i profesor Ekonomskog fakulteta u Banjaluci.
Odgovor CB BiH na ovakvu mogućnost već je nagoviješten, ako se imaju u vidu pojedini segmenti njihovog jedinog oglašavanja u vezi s ovim pitanjem.
„CBBiH svoju aktivu nastavlja ulagati samo u najkvalitetnije vrijednosne papire zemalja članica Evropske monetarne unije i depozite kod najkvalitetnijih banaka. Razlog tome jest što su ta sredstva garancija sistema valutnog odbora… Ukoliko bi se ulaganja centralne banke vršila u vrijednosne papire niže kvalitete, ne samo da je to protivno propisima, već bi to značajno smanjilo vjerodostojnost cijelog sistema“, saopštili su iz Centralne banke BiH.
Bez obzira na drugačije primjere iz svijeta, u CBBiH su zainteresovani isključivo za mišljenje MMF-a. Upravo su oni bili jedina međunarodna adresa na čiji se negativan odnos prema napuštanju rigidne pozicije pozvala Centralna banka BiH.
„MMF je protiv smanjenja rezervi, jer smatraju da veće pokriće znači stabilniji kurs, što jeste teorijski tačno. Međutim, čini se da je njihov stav više zasnovan na nepovjerenju, kada je riječ o namjenama za koje bi entiteti koristili ovaj novac. Ali, ponavljam, postoje i slobodne rezerve koje se mogu upotrebiti na drugačiji način, poput kupovine obveznica koju sam pomenuo, pri čemu ta sredstva mogu biti vraćena Centralnoj banci kada teškoće budu prevaziđene“, zaključuje Krajišnik.
Za fleksibilniji odnos CB BiH prema rastućoj krizi u zemlji založio se, u nedavnom osvrtu na javnom servisu RS, i dr Rajko Tomaš, ugledni profesor Ekonomskog fakulteta u Banjaluci.
„Ja mislim da bi u ovom momentu, u uslovima vanrednih okolnosti, nepredviđenih, neplaniranih, neočekivanih, trebalo dozvoliti da Centralna banka BiH može kreditirati entitetske vlade na osnovu emisije novca u visini, recimo, od 80 posto viška deviznih rezervi iznad rezervi koje su poslužile za emitovanje konvertibilne marke. Takav novac bi imao potpuno pokriće. Osim toga, 20 posto tog viška ostalo bi opet na istoj poziciji, odnosno, i pored toga imali bismo opet višak deviznih rezervi i na količine emitovanog novca“, rekao je prof. dr Rajko Tomaš.
Između ostalog, on je pomenuo veoma važnu dimenziju – da ekonomska nauka nema standardne odgovore na izazove koji su se pojavili sa pandemijom, te da svaka zemlja u ovakvoj situaciji mora postaviti vlastitu strategiju.
Jedina nevolja je u tome što se namjera CB BiH da ignoriše realnost može nazvati raznim imenima, ali strategijom teško. Naravno, postavlja se i pitanje – ko upravlja ovakvom Centralnom bankom? Vlast BiH, MMF ili SDA?
(banjaluka.net)
Oznake: Milorad Dodik, Zoran Tegeltija
