APEL: 43 istoričara iz Srpske i Srbije protiv pokušaja otuđivanja kulturnog nasljeđa Srba u BiH

Istraživači, istoričari i profesori iz RS zajedno sa kolegama iz Srbije objavili su pismo u kojem pozivaju na zaštitu kulturno-istorijskog nasljeđa Srba u Bosni i Hercegovini, s posebnim osvrtom na period srednjeg vijeka.

Njihovo pismo prenosimo u cijelosti:

Mi, istraživači, istoričari, profesori i javni radnici iz Republike Srpske i Republike Srbije, svjedoci smo sve češćeg i očiglednijeg rada na krivotvorenju istorijskih činjenica o srednjovjekovnoj prošlosti Srba na teritoriji današnje Republike Srpske i Bosne i Hercegovine. Iako istorijski izvori spominju Srbe kao narod koji naseljava ova područja još od prve polovine 7. vijeka, dok o srpskom vjekovnom kontinuitetu govore brojni istorijski spomenici, kao što su Povelja Kulina bana, povelje drugih srednjovjekovnih vladara Bosne, Miroslavljevo jevanđelje i drugi, uz raznovrsne arheološke lokalitete, pokušaj svojevrsnog istorijsko-identitetskog inženjeringa započet sistemskim organizovanim krivotvorenjem istorijskih činjenica od strane austrougarske države tokom njene okupacije ovih oblasti, javlja se i danas u različitim, još perfidnijim, formama.

Jedan od očiglednih primjera promovisanja tzv. „bosanske nacije“ i proizvodnje nepostojećih istorijskih kontinuiteta koji sežu duboko u prošlost, jeste nedavni slučaj u vezi sa Čajničkim četvorojevanđeljem, koje su pojedini krugovi iz Federacije BiH proglasili spisom „bosanske provenijencije“, čime se negira njegov pravoslavni i srpski karakter. Takođe, da ironija bude veća, pod krinkom brige za kulturno-istorijsko nasljeđe Srpska pravoslavna crkva optužena je za njegovo ugrožavanje, jer je ušla u proces njegove restauracije i konzervacije tamo gdje postoje najoptimalniji uslovi za to – u Beogradu.

Kroz čitav 20. vijek bilo je pokušaja izvrtanja činjenica o nadgrobnim spomenicima naših predaka, popularno nazvanih „stećcima”, poput onih srpske vlasteoske porodice Hrabrena (Miloradovića) na nekropoli Radimlja u Stocu (pored kojih je na istom kompleksu podignut spomenik blajburškim žrtvama!). Njima se nastojao pripisati tzv. „bogumilski“ karakter, na šta se suprotno istorijskim izvorima i dokazima nadovezuju narativi o „bosančici“ i sl. Tokom Odbrambeno-otadžbinskog rata jedan od starih simbola hrišćanske tradicije krin ili ljiljan, obilježje srpske dinastije Kotromanića, korišćen je za oznake i zastavu muslimanskih snaga u BiH, u čijim redovima su se borili islamski fanatici iz inostranstva – mudžahedini.

U isto vrijeme Republici Srpskoj se nastoji zabraniti obilježavanje 9. januara i krsne slave Svetog Stefana, čije proslavljanje ima duboke srednjovjekovne tradicije na ovim prostorima. Da apsurd bude veći, pojedini predstavnici vlasti i intelektualne elite u Federaciji BiH slave turske osvajače Bosne, koji su donijeli islam u ove oblasti, kao dominantnu crtu savremenog bošnjačkog identiteta, i istovremeno podižu spomenike Tvrtku Kotromaniću, koji se nazivao kraljem Srba, uz obrazloženje da se radi o najznačajnijem srednjovjekovnom „bosanskom” vladaru. Sve to dešava se dok u Republici Srpskoj ne postoji nijedan spomenik vladarima srpske dinastije Kotromanića, kao ni nekom od članova velikaških rodova, poput Kosača, Sankovića, Pavlovića i drugih.

Za to vrijeme javnost na srpskom nacionalnom prostoru suočava se sa degradacijom istorijske nauke stalnim djelovanjem laika novoromantičara, koji promovišu banalizaciju i profanisanje istorijskih procesa i tradicija svodeći ih na rijaliti nivo. Takođe, u lokalnim zajednicama pojavljuje se niz različitih nosilaca projekata izdašno finansiranih uglavnom iz Sarajeva ili pojedinih međunarodnih organizacija, koji u smišljenom radu sa mladima i aktivistima nastavljaju promociju falsifikatorskih narativa o srednjem vijeku, iza čega se kriju ciljevi o „građanskoj BiH“, bez entiteta i konstitutivnih naroda, svodeći to verbalno na ,,pojam zajedničke prošlosti koja nas povezuje“, multiperspektivnost, kritičko sagledavanje i suočavanje sa prošlošću i slično. Ono što je zabrinjavajuće jeste to da su istoričari, prilikom ukazivanja na navedene pojave, u prethodnom periodu, naišli na iznenađujuće opstrukcije u medijima, kao i u lokalnim centrima kulture i sličnim institucijama, koje se mogu povezati sa stranim uticajem i finansijskim sredstvima.

Mora se navesti da je u ovim slučajevima zakazala i odgovornost naše akademske i stručne zajednice, intelektualaca i nacionalnih radnika.

Stoga mi dolje potpisani apelujemo:

Na institucije i organe Republike Srpske i Srbije da se srpski srednji vijek, koji nedvosmisleno obuhvata i srednjovjekovnu Bosnu, kao i istraživački projekti u vezi sa njim, ozbiljno uvrste u finansiranje, podsticanje i promovisanje, ali i da se povede ozbiljna identitetska i politika pamćenja u vezi sa navedenim.

Na predstavnike Republike Srpske u zajedničkim institucijama, organima i specijalizovanim komisijama na nivou BiH da veoma pažljivo procjenjuju pojedinačne inicijative vezane za srednjovjekovno nasljeđe i da na svaku zloupotrebu blagovremeno i adekvatno reaguju, te da o pokušajima manipulacija obavijeste stručnu i širu javnost.

Na članove akademske i stručne zajednice i nacionalne radnike da se krene sa značajnijim djelovanjem na ovim poljima, i da se u javnom prostoru reagovanjem i drugim oblicima aktivnosti onemogućavaju pokušaji falsifikovanja i „proizvodnje“ različitih manipulacija u vezi sa srednjovjekovnom prošlošću. Naposljetku, da se po ovom pitanju zauzme proaktivan, a ne isključivo reakcioni stav, tj. da se ne reaguje samo kada manipulacije postanu očigledne u javnosti.

Na širu društvenu zajednicu da se razumije i promoviše značaj našeg sveukupnog kulturno-istorijskog nasljeđa u različitim krajevima srpskog nacionalnog bića.

Na organe lokalne samouprave da se na tom nivou u saradnji sa stručnim institucijama i akademskom zajednicom, kao i Srpskom pravoslavnom crkvom, povede računa o mogućnostima imenovanja ulica, trgova i podizanja spomenika našim srednjovjekovnim vladarima iz dinastije Kotromanića i drugih srpskih dinastija i lokalnih vlasteoskih porodica. Takođe, apelujemo da se veoma pažljivo i u saradnji sa strukom kritički provjere raznovrsni lokalni projekti nosilaca poput Fondacije Mak Dizdar iz Stoca, projekta U kamenu uklesano, UG Rusag iz Prijedora, Bosanski kulturni centar i dr. Ti projekti uglavnom su finansirani od strane inostranih organizacija. Mišljenja smo da zarad sitne trenutne finansijske ili medijske koristi ne treba učestvovati u promociji i podršci ovih i sličnih grupacija sa skrivenim političkim, te falsifikatorskim i namjerama identitetskog inženjeringa.

Prof. dr Borivoje Milošević, šef Studijskog programa Istorija, Filozofski fakultet u Banjoj Luci
Ma Dejan Došlić, sekretar Studijskog programa Istorija, Filozofski fakultet u Banjoj Luci
Dr Radovan Subić, Studijski program Istorija, Filozofski fakultet u Banjoj Luci
Prof. dr Boško Branković, Studijski program Istorija, Filozofski fakultet u Banjoj Luci
Prof. dr Željka Šajin, Studijski program Istorija, Filozofski fakultet u Banjoj Luci
Doc. dr Ivana Pandžić, Studijski program Istorija, Filozofski fakultet u Banjoj Luci
Ma Sandra Lukić, Studijski program Istorija, Filozofski fakultet u Banjoj Luci
Dr Nikola Ožegović, Studijski program Istorija, Filozofski fakultet u Banjoj Luci
Prof. dr Dragiša D. Vasić, Studijski program Istorija, Filozofski fakultet u Banjoj Luci
Prof. dr Boris Babić, Studijski program Istorija, Filozofski fakultet u Banjoj Luci
Prof. dr Goran Latinović, Studijski program Istorija, Filozofski fakultet u Banjoj Luci
Prof. dr Slavojka Beštić Bronza, Studijski program Istorija, Filozofski fakultet u Banjoj Luci
Ma Mila Popović, Studijski program Istorija, Filozofski fakultet u Banjoj Luci
Prof. dr Boro Bronza, Studijski program Istorija, Filozofski fakultet u Banjoj Luci
Dr Stojanka Lužija, Studijski program Istorija, Filozofski fakultet u Banjoj Luci
Neđo Malešević, profesor istorije, Filozofski fakultet u Banjoj Luci
Prof. dr Draga Mastilović, dekan Filozofskog fakulteta Univerziteta u Istočnom Sarajevu
Prof. dr Miloš Ković, Filozofski fakultet Univerziteta u Beogradu
Prof. dr Darko Đogo, Pravoslavni bogoslovski fakultet u Foči
Prof. dr Dejan Antić, Filozofski fakultet Univerziteta u Nišu
Prof. dr Slaviša Nedeljković, Filozofski fakultet Univerziteta u Nišu
Prof. dr Đorđe Đekić, Filozofski fakultet Univerziteta u Nišu
Doc. dr Maja Laković, Filozofski fakultet Univerziteta u Istočnom Sarajevu
Doc. dr Slaviša Vulić, Filozofski fakultet Univerziteta u Istočnom Sarajevu
Mr Bojan Krunić, Filozofski fakultet Univerziteta u Istočnom Sarajevu
Dr Jovan Aleksić, Filozofski fakultet Univerziteta u Prištini sa privremenim sedištem u Kosovskoj Mitrovici
Prof. dr Radmilo Pekić, Filozofski fakultet Univerziteta u Prištini sa privremenim sedištem u Kosovskoj Mitrovici
Dr Nemanja Dević, naučni saradnik, Institut za savremenu istoriju, Beograd
Dr Milan Gulić, viši naučni saradnik, Institut za savremenu istoriju, Beograd
Dr Ivan Becić, viši stručni savetnik Instituta za srpsku kulturu u Leposaviću
Dr Mirjana Đekić, konzervator savetnik, Pokrajinski zavod za zaštitu spomenika kulture, Novi Sad
Boris Radaković, istoričar, kustos, Memorijalni muzej na Mrakovici, JU NP „Kozara“, Prijedor
Marina Ljubičić Bogunović, istoričar, viši kustos, Memorijalni muzej na Mrakovici, JU NP „Kozara“, Prijedor
Ma Ostoja Railić, istoričar, viši kustos za istoriju Republike Srpske, JU Muzej Republike Srpske, Banja Luka
Mr Janko Vračar, muzejski savjetnik, JU Muzej Republike Srpske, Banja Luka
Predrag Lozo, viši stručni saradnik, Republički centar za istraživanje rata, ratnih zločina i traženje nestalih lica, Banja Luka
Slaviša Stojković, viši stručni saradnik, Republički centar za istraživanje rata, ratnih zločina i traženje nestalih lica, Banja Luka
Milena Mihaljević, viši stručni saradnik, Republički centar za istraživanje rata, ratnih zločina i traženje nestalih lica, Banja Luka
Nikola Borković, viši stručni saradnik, Republički centar za istraživanje rata, ratnih zločina i traženje nestalih lica, Banja Luka
Ma Marko Janković, profesor istorije, Banja Luka
Georgije Vulić, profesor istorije, Banja Luka
Danilo Zec, profesor istorije, Banja Luka
Dušan Gašić, profesor istorije, Ministarstvo rada i boračko-invalidske zaštite Vlade Republike Srpske

(SB)