Čović i južna interkonekcija na naslovnici Njujork tajmsa: “Geopolitički ulozi su ogromni”

Jedan od najvećih i najuticajnih dnevnih listova na svijetu – Njujork tajmsa – objavio je veliku priču o južnoj interkonekciji u BiH, odnosno naporima Moskve da taj projekt blokira.

U članku koji je pisao Endrju Higins obrađuje se uloga Dragana Čovića, ali i Milorada Dodika, piše Raport.

Tekst prenosimo u cijelosti.

Već se bore da obuzdaju nerješive krize na Bliskom istoku i u Ukrajini, Sjedinjene Države takođe se bore s ćorsokakom na Balkanu oko gasovoda u Bosni, pitanje koje je opterećeno velikim geopolitičkim ulozima.

Projekat, koji podržavaju i Sjedinjene Države i Evropska unija, ali blokiran etničkim sukobima koji dugo opterećuju BiH, ima za cilj prekinuti pritisak Moskve na snabdijevanje gasom krhke nacije razvučene između Istoka i Zapada.

Predloženi gasovod, koji bi dovodio prirodni gas iz susjedne Hrvatske, članice NATO-a i Evropske unije, bio bi dugačak samo 170 kilometara i koštao bi otprilike 110 miliona dolara, što je sitnica pored 15 milijardi dolara koliko je trebalo za izgradnju Sjevernog toka, gasnog konektora između Rusije i Njemačke.

Ali to bi ozbiljno smanjilo uticaj Moskve u vrlo nestabilnoj regiji. Rusija je često koristila svoju kontrolu nad energijom kao oružje protiv Ukrajine u godinama koje su prethodile njenoj invaziji u februaru 2022. i od tada ju je koristila za potkopavanje evropskog jedinstva nudeći slatke energetske ugovore zemljama poput Mađarske i Srbije.

Rusija nema teritorijalne pretenzije na Bosnu ili druge balkanske nacije, a njen glavni cilj je spriječiti ih da se integrišu sa Zapadom.

Zaustavljeni gasovod “mnogo je važniji od same Bosne i Hercegovine ili buduće infrastrukture u maloj balkanskoj zemlji”, rekla je Vesna Pusić, bivša ministrica spoljnih poslova Hrvatske koja je pomogla u usmjeravanju svoje zemlje u Evropsku uniju 2013.

“Ovdje se radi o zatvaranju puteva destabilizirajućem uticaju Rusije u Evropi”, rekla je Pusić u intervjuu. “Velika avenija je naravno Ukrajina, a ova je mala. Ali ako se ne zatvori, rašće” i zračiti nestabilnošću preko i izvan Balkana, dodala je.

Za razliku od drugih evropskih zemalja koje su diversifikovale snabdijevanje energijom nakon ruske invazije na Ukrajinu, BiH je ostala u potpunosti ovisna o Moskvi za prirodni gas.

O'Brajan: Bosna rizikuje da zaostane

Bez alternativnih snabdijevanja sa Zapada, Džejms C. O'Brajan, pomoćnik američkog državnog sekretara za evropska i evroazijska pitanja, rekao je u telefonskom intervjuu, “Bosna rizikuje da zaostane i postane ranjiva” na pritisak iz Moskve.

O'Brjan posjetio je prijestonicu BiH, Sarajevo, ovog mjeseca u sklopu američkih napora da pokrenu naftovod iz Hrvatske, trgnu političare iz njihovih domaćih svađa i otupe ruski uticaj. “Ovo je ranjivost koja se mora zatvoriti”, rekao je O'Brajan.

Glavni izvori energije u BiH su hidroenergija i lokalni ugalj. Ali dok prirodni gas iz Rusije čini manje od pet posto ukupne energetske mješavine zemlje, on pomaže u snabdijevanju velikom fabrikom aluminija i pogonom toplana koje griju Sarajevo zimi.

Krhka mješavina teritorija nastanjenih muslimanskim Bošnjacima, pravoslavnim Srbima i rimokatoličkim Hrvatima, od kojih je mali broj vjernika, Bosna i Hercegovina posrće iz krize u krizu od 1995. godine, kada je Dejtonski mirovni sporazum okončao godine krvoprolića u bivšoj Jugoslaviji.

Mirovni sporazum je zaustavio ratove koji su ubili oko 100.000 ljudi početkom devedesetih, ali je opteretio BiH razrađenim i vrlo nefunkcionalnim političkim sistemom. Zemlja je podijeljena na dva uglavnom samoupravna “entiteta” — muslimansko-hrvatsku federaciju i pretežno srpsko područje koje se zove Republika Srpska.

Ovom klimavom, nepovezanom strukturom upravlja slaba centralna vlada s tri predsjednika, po jednim za svaku etničku grupu, koji bi trebalo da dijele vlast, ali čiji politički lideri uspijevaju potpirivati ​​podjele.

Republika Srpska, predvođena ratobornim srpskim nacionalistom Miloradom Dodikom, opetovano je prijetila otcjepljenjem, što je potez koji bi rizikovao pokretanje nove runde krvoprolića. Dodik, redovni posjetilac Rusije, posljednji put u srijedu, na sastancima s predsjednikom Vladimirom V. Putinom, gura zasebni projekat gasovoda koji bi povećao snabdijevanje gasom iz Rusije. Njegov feud ima vlastitu gasnu kompaniju, Gas-Res, koju kontrolišu etnički Srbi, te rafineriju nafte u ruskom vlasništvu koja ovisi o ruskoj sirovoj nafti.

Vođa etničkih Hrvata u Bosni, Dragan Čović, kaže kako podržava predloženi zapadni gasovod, ali želi da se on stavi pod kontrolu kompanije koju će voditi etnički Hrvati umjesto postojećeg bh.operatera gasovoda, BH gasa, sa sjedištem u Sarajevu a vode je Bošnjaci. Kompanija koju Čović želi osnovati imala bi sjedište u Mostaru, etnički mješovitom, ali dugo bastionu hrvatskog šovinizma.

Svađa je prošlog mjeseca podstaknula neobično oštru intervenciju državnog sekretara Entonija J. Blinkena. U pismima ministrima spoljnih poslova Bosne i Hrvatske, Blinken je osudio Čovića zbog opstruisanja “kritičnog projekta”. Njegovi zahtjevi za novom, etnički hrvatskom kompanijom, rekao je, “dvostruki su, ekonomski neodrživi i ugrožavaju cijeli projekat”.

“Tako očita korupcija i samodilovanje mogli bi ugroziti” nade BiH da jednog dana uđe u Evropsku uniju, dodao je Blinken.

O'Brajan, pomoćnik državnog sekretara, pozivajući se na diplomatsku povjerljivost, odbio je da kaže da li su hrvatski i bosanski ministri spoljnih poslova odgovorili na kritike Blinkena. Oba ministra odbila su intervju.

Čović, koji je takođe odbio intervju, rekao je da samo želi da zaštiti legitimne hrvatske interese, a ne da blokira put BiH u Evropsku uniju.

Nihada Glamoč, direktorica BH gasa, priznala je da su većina rukovodilaca i radnika u njenoj kompaniji Bošnjaci, ali je rekla da nema potrebe za novim operaterom gasovoda pod vođstvom Hrvata.

“Sve je to samo politika”, rekla je, ističući da je njen jedini interes bio obezbijediti “raznovrsno i stabilno snabdijevanje” energijom.

Muris Čičić, ekonomista i predsjednik Bosanske akademije nauka i umjetnosti u Sarajevu, opisao je prepirku u vezi s gasovodom koji podržavaju SAD i nastojanja Dodika da izgradi alternativu za dovod više ruskog gasa kao “model nefunkcionalnosti BiH.”

“Sve se u ovoj zemlji temelji na etničkoj diferencijaciji, pa čak i gas”, rekao je i dodao: “Naši političari su podijelili sve što se može podijeliti i svaki dio stavili pod svoju komandu. To je izvan svake ekonomske logike.”

Zavade nisu samo opstruisale zajedničko djelovanje u interesu cijele zemlje, rekao je Čičić, nego su stvorile i plodno tlo za Rusiju da progura svoje interese.

“Bosna je tačka razdvajanja između Istoka i Zapada — tačka gdje Rusija može lako izazvati nestabilnost preko ljudi poput Dodika,” rekao je Čičić.

Dodik, dodao je, možda je najotvoreniji u izražavanju želje za prekrajanjem granica BiH i njenom držanju izvan Evropske unije, ali on nije jedini u promicanju uskih etničkih i često korumpiranih interesa uz rizik od raspirivanja napetosti i čak nasilni sukob.

“Nažalost, ovdje imamo puno Dodika”, rekao je.

Gazprom nije obična kompanija

Evropska unija prihvatila je BiH kao “zemlju kandidata” 2022. godine, u sklopu svojih napora da otupi ruski uticaj na Balkanu nakon invazije na Ukrajinu. Ali formalni pregovori nisu započeli, a izvršna vlast evropskog bloka u novembru je dala sumornu procjenu perspektive BiH, rekavši da zemlja nije postigla “nikakav napredak” u borbi protiv korupcije i da je zaostajala u “socio-ekonomskim reformama” koje zahtijeva Brisel.

Ideja o izgradnji plinovoda za dovod plina iz susjedne Hrvatske postoji već gotovo 15 godina, otkako je Rusija 2009. prekinula isporuke plina preko Ukrajine na Balkan i ostavila Sarajevo da danima drhti na temperaturama ispod ništice.

“Bili smo jako uplašeni zaustavljanjem dotoka 2009. i shvatili smo da imamo nultu energetsku sigurnost”, prisjetio se Almir Bećarević, koji je u to vrijeme vodio BH gas.

Gazprom, ruski energetski behemot, rekao je, godinama se činio “samo normalnom kompanijom koja prodaje gas”, ali je “postajalo jasno da Gazprom igra političke igre”. Gas je, dodao je “prerastao u veliku geopolitičku stvar”.

Bećarević i drugi počeli su lobirati za gasovod iz Hrvatske kako bi se okončao ruski monopol, ali su malo napredovali, čak i nakon što je 2021. godine otvoren pogon na ostrvu u blizini hrvatske obale za isporuku ukapljenog prirodnog gasa.

“Godinama nije bilo ničega osim bla, bla, bla”, rekao je Bećarević. “Ali rat u Ukrajini sve je promijenio. Sada se situacija promijenila 100 posto.”