EU i cijena gasa: Zajedno štedjeti, zajedno kupovati?

Sa samita Evropske unije Ukrajini će biti obećana dalja podrška, ali glavna tema biće posljedice ruskog rata po evropsku privredu. Zemlje EU ne mogu da se slože u vezi s tim kako reagovati na rast cijena energenata.

Belgijski premijer Aleksandar de Kro je uzdržan i proevropski orijentisan političar. Ali, uoči samita Evropske unije koji se održava u četvrtak i petak (20-21.10) njegove izjave su oštre. “Ovo je nedjelja odluke”, naglasio je De Kro i objasnio da se zapravo radi o tome da li Evropska unija ima još uvijek neki značaj usred dramatične ekonomske i energetske krize izazvane ruskim ratom protiv Ukrajine. “Ili ćemo uspjeti ili zakazati. Prošlo je vrijeme izgovora”, rekao je premijer u belgijskom parlamentu. Dodao je da EU sada mora da uradi nešto ako želi da zaštiti preduzeća i domaćinstva od rasta cijena energenata, piše DW.

Belgijanac nije jedini premijer koji se zalaže za gornju granicu cijene gasa pri kupovini na svjetskom tržištu. Otprilike polovina šefova država i vlada od ukupno 27 koliko ih ima u Evropskoj uniji, zastupa taj stav. Takozvani poklopac za cijenu gasa prema njihovom mišljenu ne bi ništa koštao zemlje članice, a mogao bi brzo da se uvede.

Njemačka je protiv

Druga polovina zemalja EU, među kojima je i Njemačka, skeptična je prema tom prijedlogu. Prema njihovom mišljenju, paušalna gornja granica cijene gasa mogla bi da dovede do nestašica ako se izvoznici gasa okrenu drugim mušterijama. “Brodovi s tečnim gasom plove tamo gdje je najbolja cijena gasa”, kaže jedan njemački državni činovnik uoči briselskog samita.

I Evropska komisija odbija paušalni limit cijene gasa. Umjesto toga, predsjednica Komisije Ursula fon der Lajen predložila je čitav niz mjera za regulisanje tržišta.

Još nije odbačen model subvencionisane kočnice cijene gasa. U Španiji i Portugaliji za struju koja se proizvodi od gasa potrošači plaćaju fiksnu, nisku cijenu, a razliku između potrošačke cijene i one na svjetskom tržištu plaća država.

“Isplati se da se o tome razmisli na nivou Evropske unije. Ima još neriješenih pitanja, ali ne želim da zanemarim nijednu mogućnost”, rekla je Fon der Lajen u srijedu (19. oktobra) u Evropskom parlamentu u Strazburu.

Njemačko “dvostruko bum”

U Njemačkoj bi od marta 2023. mogla da bude uvedena kočnica za cijene gasa koja bi važila za termoelektrane na gas, ali i za domaćinstva i preduzeća koja se griju na taj energent. Stručnjaci smatraju da je model veoma skup. Zato je njemačka vlada predvidela novo zaduženje u naredne dvije godine koje bi iznosilo 200 milijardi evra. To su zapravo dvije mjere koje je njemački kancelar nazvao “dvostruko bum”, dajući im kolokvijalni naziv za eksploziju.

Te mjere kritikuju manje imućne zemlje u Evropskoj uniji, jer bi one poremetile tržišnu utakmicu u Evropi. One zahtijevaju fondove za pomoć zbog visokih troškova energije na evropskom nivou, a ti fondovi bi se finansirali iz zajedničkog budžeta. Evropska unija bi, kao u slučaju fondova za obnovu poslije pandemije, morala da se zaduži na zajedničkom, evropskom nivou i da te kredite uloži u subvencionisanje energije.

Filip Lausberg, analitičar briselskog trusta mozgova European Policy Centre, smatra da to ne može da se desi: “Veoma je komplikovano da se finansira limit cijene gasa na evropskom nivou. Prije svih bogate zemlje kao Njemačka veoma nerado daju dodatan novac na evropskom nivou.”

Prilikom posljednjeg neformalnog samita Evropske unije u Pragu, Olaf Šolc je odbio ideju paušalnog limita za cijene gasa i odbacio kritiku svojih mjera, rekavši da su naposlijetku sve zemlje uvele pakete pomoći. I zaista, Francuska, Italija, Španija, Holandija kao i druge zemlje, izdvojile su na desetine milijardi evra za rasterećenje građana i privrednika.

Belgijski premijer Aleksandar de Kro je priznao da je za ostatak EU naravno od koristi ako Njemačka spriječi kolaps svoje ekonomije. Ne samo da je Njemačka najveća evropska ekonomija i izdvaja najviše novca za evropski budžet, već je njena privreda tijesno isprepletena sa svim drugim zemljama Unije.

Uključiti i zemlje zapadnog Balkana

Predsjedavajući Evropskom savjetu Šarl Mišel, koji će voditi briselsku sjednicu samita, više bi volio da se raspravlja samo o prijedlozima Komisije, kako bi izbjegao svađu. Za njega je štednja energije na prvom mjestu. Onda dolazi zajednička kupovina gasa, koju će obavljati evropske firme, kako bi objedinili snagu na tržištu. Ideja je da se 15 odsto gasa za skladištenje kupi po najnižoj mogućoj cijeni.

Osim toga, članice EU bi trebalo da se obavežu na uzajamnu pomoć ako dođe do nestašica. Mišel smatra da se mora osnažiti evropska solidarnost. Evropska komisija je predložila da promijeni namjenu za 40 milijardi evra iz regionalnih razvojnih fondova, kako bi subvencijama za energiju pomogla najsiromašnijim članicama.

Prema prijedlogu komisije Evropske unije, u zajednicu nabavke gasa i u solidarnost EU trebalo bi uključiti i zapadnobalkanske zemlje, kao i istočne kandidate za prijem, Ukrajinu i Moldaviju.

Fer cijena tečnog gasa trebalo bi da se formira na osnovu novog mehanizma koji bi zamijenio stari (TTF) koji je bio usmjeren na gas iz gasovoda. Stručnjak Lausberg smatra da je to teoretski dobra ideja, ali da je u praksi teško ostvariva: “Ako uvedete novi indeks, onda bi učesnici na tržištu morali htjeti da ga primjenjuju, iako je nov i nemaju u njega povjerenja. Za to je potrebno vrijeme i morate da stimulišete upotrebu indeksa”. On dodaje i da je upitno da li bi tako pala cijena gasa.

Nove sankcije za Iran?

Više sloge je primjetno među članicama EU kada se radi o stavu prema Iranu. Šefovi država i vlada žele da kazne Teheran novim sankcijama, jer Iran šalje Rusiji svoje vojne dronove. Njihova upotreba protiv civilnog stanovništva u Ukrajini posljednjih dana je izazvala veliko negodovanje. Iako i Iran i Rusija negiraju optužbe iz Brisela, jedna portparolka Komisije izjavila je da EU sada raspolaže s dovoljno dokaza da bespilotne letjelice koje upotrebljava Rusija potiču iz Irana.

Posljedice napada ruskog drona iranske proizvodnje na jedan stambeni blok u Kijevu 17. oktobra
U ponedjeljak (17. oktobra) su šefovi diplomatije zemalja Evropske unije usvojili paket sankcija protiv iranskog rukovodstva. Pripadnici iranske vjerske policije koje EU smatra odgovornim za smrt dvadesetdvogodišnje Mahse Amini neće smjeti da putuju u EU ili da raspolažu imovinom u EU.

Amini je bila uhapšena zbog pogrešnog nošenja svoje marame i pretpostavlja se da je umrla nakon što su je pripadnici verske policije zlostavljali. Njena smrt prije četiri nedjelje izazvala je proteste širom Irana. Režim je reagovao primjenom sile.