(FOTO) Iz istorije Banjaluke: Od Ilira i Kelta do posljednjeg rata
Na širim prostorima grada su otkrivena bogata arheološka nalazišta koja govore o prastanovnicima prostora oko Vrbasa. Prvi poznati stanovnici bili su Iliri i Kelti.
O boravku Rimljana svjedoče brojni artefakti pronađeni na raznim lokalitetima u blizini današnje Banjaluke. Rimljani su prvi otkrili ljekovita svojstva mineralnih voda na izvorištima u okolini grada — Gornjem šeheru, Slatini i Laktašima. U to se vrijeme Banjaluka nalazila na važnom rimskom putu koji je povezivao Split (lat. Spalatum) sa Gradiškom (lat. Servitium/Serbinum). U današnjem srcu grada, na mjestu gde se sada nalazi kulturno-istorijski spomenik, tvrđava Kastel, bilo je podignuto rimsko vojno utvrđenje Kastra, unutar kojeg se odvijao život rimskog vojnog naselja.
Tokom VI i VII vijeka, poslije propasti Rimskog carstva, na ova područja se doseljavaju slovenska plemena. Od VII do XII vijeka ovim prostorima je uglavnom gospodarila Vizantija. Povremeno su ih zauzimali i ugarski kraljevi, a u IX vijeku rijeka Vrbas (ili Una) je bila zapadna granica Srbije. U prvoj polovini XII vijeka teritorjom današnje Banje Luke vladao je prvi bosanski ban Borić.
O srednjovjekovnom životu u okolini Banje Luke svjedoče mnoge povelje i zapisi izdati u gradovima Vrbaške i Zemljaničke župe, kao i značajni ostaci utvrđenih gradova iz perioda od XIII do XV vijeka u kanjonu Vrbasa i na prostoru sjeverno od današnjeg grada, u Lijevču i Potkozarju. Vrbaški grad se prvi put spominje 1224. godine, župa Zemljanik 1287, Kotor (Kotor Varoš) 1323, Zvečaj 1404, a Bočac 1446. Krajem XIV vijeka ovim prostorima (tzv. Donjim krajima) je vladao kralj Tvrtko, a početkom XV vijeka moćni feudalac Hrvoje Vukčić.
Banjaluka se pod današnjim imenom prvi put pominje 1494. godine kada ugarski kralj Vladislav II Jagelonac, u povelji upućenoj lokalnim zapovjednicima, navodi ime Juraja Mikulašića kao kaštelana Banjaluke.
Banjaluku su 1521. godine osvojili Turci Osmanlije. U periodu od 1579. do 1587. godine Ferhat-paša Sokolović je izgradio čaršiju na idealnom prostoru za razvoj naselja, na ušću rijeke Crkvene u Vrbas. Tada je podignuto 216 javnih građevina, od kojih su najpoznatije: džamija Ferhadija, karavan-saraj, oko 200 zanatskih i trgovačkih dućana, te hambari za žito. Godine 1583. Banjaluka je postala sjedište Bosanskog pašaluka, što je bila sve do 1639. godine.
U svojih 500 godina postojanja Banjaluka je bila poprište mnogih sukoba. U vrijeme austrijsko-turskih ratova bila je više puta pustošena, a njeno stanovništvo pobijeno ili rastjerano. Naročito je značajna bitka koja se vodila oko banjalučke tvrđave 1773. godine u kojoj su obje strane pretrpile velike gubitke. Banjaluku su pored vojničkih pohoda pustošile i velike epidemije kuge, od kojih je najveća bila ona između 1813. i 1816. kao i razorni zemljotresi. Krajem turske vladavine Banjaluka je imala 1.126 kuća od kojih su 103 bile u Srpskoj varoši.
Godine 1878. Banjaluku je okupirala Austro-Ugarska. Iako je za vrijeme turske vlasti bila administrativni centar regije, Banjaluka je austrougarsku okupaciju dočekala sa manje od 10.000 stanovnika. Pod novom vlašću grad je značajno napredovao. Dobio je nove saobraćajnice, vodovod, kanalizaciju, električnu rasvjetu, a razvijale su se i privreda i trgovina. Za vrijeme austrougarske vladavine otvorena je i gimnazija „Velika realka“, fabrika duvana i drvoprerađivačko preduzeće „Bosna holc“.
Poslije Prvog svjetskog rata, za vrijeme uprave Bana Svetislava Tise Milosavljevića, prvog bana tadašnje Vrbaske banovine, izgrađene su zgrade Hipotekarne banke, Banske uprave, Banskog dvora, Sokolskog doma, Higijenskog zavoda, Narodnog pozorišta Vrbaske banovine i crkve Svete trojice, koja je srušena u njemačkom bombardovanju 1941. godine; otvoren je veliki broj novih škola, Etnografski muzej Vrbaske banovine, izgrađen je Gradski most, te podignut Gradski park.
Napredak grada je zaustavio Drugi svjetski rat i njemačko bombardovanje 9. aprila 1941. sa velikim razaranjima, a potom i savezničko bombardovanje 1944.
Porušen i osiromašen, grad je oslobođen 22. aprila 1945.
Najteži udarac u periodu poslije Drgog svjetskog rata, gradu je zadao katastrofalni zemljotres 1969. godine, nakon kojeg Banjaluka dobija današnji izgled.
Najrazorniji udar jačine 8° Merkalijeve skale je pogodio Banjaluku 27. oktobra 1969. godine u 8:53 s epicentrom u samom centru grada gdje se nekad nalazila stambeno-poslovna zgrada ”Titanik”, a danas se nalazi robna kuća „Boska“). U zemljotrsu je nastradalo 15 stanovnika, a blizu 1.000 je povrijeđeno. Materijalna šteta je bila ogromna. Ukupno je oštećeno 112 privrednih organizacija, 36.267 stanova, 131 školska zgrada, svi objekti kulture, socijalne zaštite, javnih službi. Tadašnji medicinski centar je bio srušen do temelja.
Tokom poslednjeg ratnog sukoba Banja Luka nije bila zahvaćena ratnim dejstvima, ali je veliki dio predratnih stanovnika (Bošnjaka i Hrvata) bio prisiljen da napusti svoje domove. Poslije okončanja sukoba Bošnjaci i Hrvati su uspjeli da gotovo u potpunosti vrate prijeratnu imovinu, ali se u Grad vratio tek dio ove dvije populacije. Razlozi za to su višestruki, a prije svega velika nezaposlenost u Banjaluci.
(banjaluka.net/ugp-banjaluka)
Na festivalu u Kanu biće prikazan film hrvatskog režisera o zločinu Srba nad Bošnjacima
