Gutić Bjelica: Zemlje zapadnog Balkana i njihovi lideri Mađarima visoko na listi prioriteta

– Izuzetni odnosi mađarskog i srpskog naroda su uzajamni i to je bila klica iz koje je kasnije došlo do razvijanja sveukupnih odnosa Srpske i Mađarske. Uvijek su uzajamne posjete na visokom i najvišem nivou upravo pokazatelji interesa dvije zemlje da između sebe grade mostove saradnje jer lični kontakti lidera pokazuju pravi obim saradnje, ne samo one koja trenutno postoji i koja je odraz potonjeg perioda, već i namjera da se u budućnosti ta saradnja razvija.

Poručila je ovo na početku intervjua za portal Banjaluka.net Biljana Gutić Bjelica, ambasadorka BiH u Mađarskoj, i dodala da je posjeta premijera Mađarske Viktora Orbana Republici Srpskoj i njenim institucijama vrlo važna i vrijedna.

Takođe, Gutić Bjelica ističe da činjenica da su na ceremoniju povodom 20. avgusta, važnog nacionalnog praznika u Mađarskoj, bili pozvani predsjednik Republike Srpske i srpski član Predsjedništva dovoljno govori o želji Mađarske i njenih lidera da se srpski narod i institucije Republike Srpske pojave na najvišem nivou i da se saradnja, prijateljstvo, uzajamno razumijevanje i poštovanje i podrška prikažu na najvišem nivou.

Na izgradnju prijateljskih odnosa s Mađarskom pozitivne su impresije i među građanima Srpske. Mađarski premijer je dočekan srdačno i prijateljski. Kakve su reakcije u Mađarskoj?

GUTIĆ BJELICA:  U Mađarskoj su reakcije takođe pozitivne. Jasno je da se Mađarska pokušava pozicionirati kao lider u centralnoj Evropi, ali i da oni zemlje zapadnog Balkana i njihove lidere drže visoko na svojoj listi prioriteta. Oni uvijek kažu da su mir i stabilnost zapadnog Balkana preduslov za mir i stabilnost u Mađarskoj i ostatku EU. Tako da možemo reći da je razvoj prije svega ličnih kontakata, a zatim i institucionalnih doveo do toga da se i Republika Srpska i srpski narod u cjelini, ali i BiH i ostatak zapadnog Balkana, i u Mađarskoj prepoznaju kao region od velike važnosti, ne samo za mir i stabilnost Mađara, nego i ukupno ovog dijela, pa i Evrope u cjelini.

Kako se u Mađarskoj posmatraju odnosi i ocjenjuje situacija u BiH?

GUTIĆ BJELICA: Mađari su veoma iznenađeni činjenicom da trenutno kod nas osoba koja se predstavlja kao visoki predstavnik, iako znamo da nije ni legitimno, ni legalno, niti u skladu sa procedurama izabrana na to mjesto, daje sebi toliko pravo i tolika ovlaštenja i da jedan dio javnosti u BiH podržava takvo djelovanje. Naravno, sasvim razumiju borbu Republike Srpske da očuva Dejtonski mirovni sporazum i Ustav BiH i Republike Srpske. Njima je ta borba sasvim jasna i legitimna i oni teže poštovanju prava, pravnog odnosa i vladavine prava. U čudu su da jedna takva osoba daje sebi za pravo da donosi zakone ili da proglašava poželjnim ili nepoželjnim legitimno i legalno izabrane lidere koje je  glasačko tijelo u BiH, prevashodno u Republici Srpskoj, izabralo na određene pozicije.

U kojem sektoru postoji posebno interesovanje za saradnju?

GUTIĆ BJELICA: Definitivno možemo govoriti o veoma jakoj političkoj i institucionalnoj saradnji, ali takva saradnja ne bi bila potpuna bez ekonomske i socijalne saradnje. Kada govorimo o ekonomskoj saradnji, poznat je Fond za pomoć sektoru poljoprivrede Republike Srpske, gdje Mađari izdašno sa 100 miliona evra pomažu razvoj ovog sektora u Srpskoj. Kada govorimo o socijalnom segmentu i saradnji, potrebno je reći da postoji razumijevanje između dva naroda. Recimo, prije nekoliko dana u Budimpešti je završen peti Demografski forum na koji je srpski član Predsjedništva BiH Željka Cvijanović bila pozvana kao lider visokog nivao i imala je izlaganje. Mađarska je lider i u Evropi i u ovom našem dijelu zapadnog Balkana po svojoj porodičnoj politici, gdje se veliki akcenat stavlja na pomoć porodici i očuvanju tradicionalne porodice. Oni čak u svom Ustavu imaju odredbu da je u svakoj hrišćanskoj porodici otac muškarac, a majka žena. Svojim demografskim mjerama uspjeli su da poboljšaju demografsku sliku Mađarske i neke od tih segmenata demografske politike i Vlada Republike Srpske  kroz svoje institucije pokušava da primijeni. To je jedan od načina i segmenata saradnje u socijalnom smislu.

Tokom posjete Budimpešti dogovoreno je i formiranje Savjeta za saradnju, kojim bi trebalo da rukovode predsjednik Republike Srpske Milorad Dodik i premijer Mađarske Viktor Orban. U kojoj se to fazi trenutno nalazi i koji projekti su trenutno aktuelni?

GUTIĆ BJELICA: Na čelu Savjeta će biti predsjednik Dodik i premijer Orban i sama ta činjenica dovoljno govori koliko je Savjet bitan za obje strane. Njime se dodatno želi staviti akcenat na saradnju i želi da ta saradnja održava dinamiku, a ne da se raspline u nekim kurtoaznim kontaktima ili dopisivanjima od kojih na kraji neće biti značajnih rezultata. Plan je da dvojica lidera svaka tri mjeseca obave konsultacije  da bi se vidjelo u kojoj fazi su određeni projekti. Lista tih projekata još uvijek nije definitivno određena, ali se očekuje u narednom periodu. Određene su kontakt osobe u ime oba tima koje će biti u obavezi da naprave tu listu i da se u konačnici dogovori koji projekti će biti u pitanju, a svakih šest mjeseci da se sastanu oba tima bilo u Republici Srpskoj ili Mađarskoj i da se prođe kroz status svih projekata.

Srbi u Mađarskoj imaju dvije matice, Srbiju i Republiku Srpsku

Kako ocjenjujete položaj srpske zajednice u Mađarskoj? Kakva je povezanost s maticom?

GUTIĆ BJELICA: Mislim da, nažalost, mi ovdje do početka ovako dobrih odnosa između srpskog i mađarskog naroda nismo dovoljno znali koliki je broj Srba u Mađarskoj, kako su oni organizovani i kako žive.

Potrebno je reći da prisustvo Srba u Mađarskoj datira još od prije Sv. Save. Znači, naši ljudi, vlastela, trgovci su na teritoriji Mađarske bili prisutni još u 10. i 11. vijeku. Čak neki njihovi arheološki nalazi kažu da su Sloveni, a samim tim i Srbi, bili prisutni na teritoriji Mađarske i prije njihovog dolaska sa Karpata, što je za nas vrlo bitan podatak. Srbi u Mađarskoj koji sada čine jezgro srpske zajednice su Srbi koji su sa Čarnojevićima došli u Prvoj i Drugoj seobi sa područja Kosova, ali i sa područja BiH i zadržali se na tim područjima do današnjeg dana. Oni svi odlično govore srpski jezik, čitaju i pišu ćirilicu, poznaju našu tradiciju i vrlo su vezani za Crkvu. Što se tiče naše Crkve, naravno da je ona tamo prisutna i zaista je, kao u svim drugim zemljama gdje srpski narod živi i radi, centar oko kojeg se svi okupljamo. To je duhovno osnovno težište koje sabire Srbe, ne samo u toj pojedinačnoj zemlji, nego i šire. Kada govorimo o Srbima u Mađarskoj, potrebno je reći da Eparhija budimska ima svoje sjedište u malom gradu Sent Andreja, koji su osnovali Srbi i koji su tu dugo bili većinsko stanovništo. Nažalost, sada nije tako, ali je naša crkva tamo više nego prisutna. Tamo je sedam srpskih pravoslavnih hramova od kojih su i sada četiri u vlasništvu Srpske pravoslavne crkve. U njima se održavaju liturgije, narod se okuplja na saborima.

Interesantno je reći da Srbi u Mađarskoj, srpska samouprava i SPC kažu da imaju dvije matice, to su Republika Srpska i Srbija. Oni se u svom djelovanju osvrću na lidere, institucije i narod obje svoje matice i uvijek postoji težnja i želja za ličnim susretima na bilo kom nivou. Mi imamo posjete iz Republike Srpske ili sa nivoa BiH i mislim da je to vrlo važan segment prepoznavanja i za nas ovdje da postoje Srbi i srpska samouprava koja je prepoznata mađarskim zakonom iz 2011. godine, koju mađarska vlada raznim subvencijama izuzetno pomaže, a vrlo je bitno i Srbima iz Mađarske da znaju da mi znamo za njih, da želimo da održavamo komunikaciju i kontakte.

Kakvi su planovi na polju povezivanja srpske zajednice u Mađarskoj s maticom u Srpskoj?

GUTIĆ BJELICA: Iz Mađarske je pokrenuta inicijativa da sve samouprave srpske koje djeluju i rade ne samo u Evropi, nego i šire svake godine ili svake dvije godine održavaju svoje susrete ili konferencije u jednoj od zemalja iz koje dolaze. Saradnja već postoji i mislim da je prepoznata na svim nivoima i da je to nešto o čemu bi kod nas trebalo više da se piše i govori, a ne samo mi koji smo direktno uključeni u organizaciju takvih dešavanja ili susreta delegacija, već i da se saznanja o postojanju srpskih samouprava i njihovoj međusobnoj saradnji i između sebe, ali i sa maticama, sa obje matice, spuste na što niže nivoe u društvu, tako da su svi upoznati, i šira javnost i naši đaci i naši studenti, da svi znaju o tome više nego što se zna trenutno.

Posljednjih godina bilježi se značajnije interesovanje djece iz Srpske za odlazak na školovanje u Mađarsku. Šta ih tamo čeka?

GUTIĆ BJELICA: Gimnazija u Budimpešti, odnosno Obrazovni centar “Nikola Tesla”, pokriva sva tri nivoa osnovnog i srednjeg školovanja. Postoji obdanište, osnovna škola i srednja škola u Budimpešti, ali i u još nekoliko gradova u Mađarskoj gdje je prisutna srpska zajednica i Obrazovni centar “Nikola Tesla” sada broji oko 1.000 đaka. Naravno, najbrojniji su srednjoškolci. Imamo Srbe iz Mađarske koji su tamo rođeni i kojima je mađarski jedan od dva maternja jezika, ali takođe govorimo i o srednjoškolcima Srbima iz regiona, tako da tamo imate kao đake Srbe iz cijele BiH, Crne Gore, Makedonije, Hrvatske, Slovenije, ali isto tako ima i autohtonih Mađara koji žive u Mađarskoj, ali su njihove porodice procijenile da bi bilo dobro da idu u tu školu, nauče srpski jezik i oni su, između ostalog, đaci te gimnazije. Vjerujem da sada već postoji veliko interesovanje, ta se škola zaista profilisala kao škola svih Srba iz regiona i šire. Diploma je veoma cijenjena zato što dobijate dvojezičnu mađarsko-srpsku diplomu koja je prihvaćena na svim univerzitetima EU, što zaista nije mala stvar za svu dobru, ambicioznu djecu koja dobro uče i žele da ostvare karijere, da se obrazuju na bilo kom fakultetu ili univerzitetu EU i to je zaista velika prednost u odnosu na prosječne diplome.

Da li je Mađarima komplikovaniji srpski ili Srbima mađarski jezik?

GUTIĆ BJELICA: Mislim da je nama Srbima mađarski. Vjerovatno i učenje srpskog ne ide tako glatko, ali mogu iz ličnog iskustva da kažem da je učiti mađarski u nekim zrelijim godinama, uz ostale životne i profesionalne obaveze, skoro pa nemoguća misija.

Kakvi su planovi za naredni period kada je u pitanju nastavak saradnje Srpske i Mađarske?

GUTIĆ BJELICA: Planova ima mnogo. Zamah odnosa i dosadašnje saradnje daje nam veliki prostor za manevar, veliki prostor za djelovanje, olakšava nam posao, ali isto tako predstavlja i obavezu da se u najmanju ruku dosadašnji odnosi zadrže, a naravno ako bude prilike i za kakvim unapređenjem, svi smo više nego voljni da do toga dođe. Sigurno će se održavati određena dinamika odnosa posjeta na visokom i najvišem nivou. Održavaće se, odnosno nastaviće se projekat pomoći razvoju poljoprivrednog sektora u Srpskoj. Sigurna sam da će dosadašnja pozitivna iskustva dodatno otvoriti vrata i nekim drugim investitorima i mogućnostima za ostale vidove saradnje koji možda trenutno nisu u fokusu, ali će biti. Naravno da je u planu i razvoj turističke saradnje, turističke razmjene. Gotovo cijeli region i Evropa znaju za ljepote Budimpešte, ali možda Mađari manje poznaju ljepote Republike Srpske i BiH i to je jedan od segmenata saradnje gdje će u narednom periodu biti malo veći fokus.

(Nevena Stanojević/ Banjaluka.net)