Kako je Holandija prodrmana i šokirana: “EU prijeti smrt iznutra i izvana”

Iznenađujuća pobjeda evroskeptika i protivnika imigracije Gerta Vildersa na opštim izborima u Holandiji pokazuje uspjeh desničarskog populizma u “otimanju” birača tradicionalnim i konzervativnim stranaka i guranju njihovih ključnih tema u “mainstream”, piše AFP.

Bilo da su na vlasti (često u koaliciji) u zemljama poput Italije, Mađarske i Slovačke ili stalno jačaju kao u Francuskoj, Njemačkoj i Španjolskoj, čini se da trenutak ide na ruku strankama krajnje desnice. “Izbor za izborom vidimo da krajnja desnica postiže velike uspjehe”, rekao je francuski evroparlamentarac Rafael Gluksman za radio France 2 u petak. “Evropska unija je u opasnosti od smrti iznutra i izvana”, dodao je.

Posljednjih mjeseci posmatrači su “bili izuzetno skoncentrisani na izbore u velikim zemljama EU – Španiji ovog ljeta ili Poljskoj u oktobru” gdje su populisti pretrpjeli neuspjeh, rekao je francuski politolog Tijeri Šopen.

“Ali razlozi koji objašnjavaju snagu ili čak uspon stranaka krajnje desnice u nekim evropskim zemljama nisu nestali”, dodao je Šopen, istraživač na francuskom Institutu Jacques Delors.

Nagli rast popularnosti krajnje desnice od 2015. godine

Uspon stranaka krajnje desnice, čiji su temelji nacionalizam i protivljenje imigraciji, započeo je krajem sedamdesetih, a 2015. im je naglo porasla popularnost kada je stotine hiljada Sirijaca stiglo u Evropu bježeći od građanskog rata.

Karijera Gerta Vildersa izgrađena je na protivislamskoj retorici. Italijanka Điorđa Meloni uglavnom je vodila kampanju na protivimigracijskim temama, dok Švedsku vodi koalicija s podrškom krajnje desnice koja obećava manji broj imigranata.

Politikama Francuske, Njemačke i Španija često dominiraju rasprave o identitetu i imigracijama.

Protivnici elita

U Holandiji tradicionalna stranka desnog centra VVD “nije imala snage kontrolisati rasprave o temama koje je Vilders preferirao”, rekao je Johanes Hilje, njemački izborni strateg i autor knjige “Propaganda 4.0: kako se populisti krajnje desnice bave politikom”. “I druge stranke u konzervativnom spektru širom Evrope izgubile su svoju prevlast na desnici”, dodaje.

Šopen je ukazao na klasične teme desne populističke politike u Vildersovoj kampanji – retorika protiv elita, strahovi o imigraciji i kulturnim promjenama te preispitivanje socijalne zaštite. “Vremena ekonomske i socijalne nesigurnosti pogoduju krajnje desnim strankama”, rekao je Giles Ivaldi, istraživač na pariskom univerzitetu Sciences Po.

Tokom pandemije kovida “mobilisale su mnogo ljudi na osnovu straha, frustracije i odbijanja zdravstvenih mjera” dobijajući time podršku za budućnost, dodao je.

Holandija je takođe bila “školski primjer kako se ne nositi s radikalnom desnicom” jer su druge stranke i mediji stavili njihove ideje u mainstream, rekao je Hilje.

Čelnica VVD-a Dilan Yesilgoz ostavila je otvorenom mogućnost koalicije s Vildersom prije izbora, da bi nakon izbora isključila mogućnost da bude manjinski partner. “Sve što su radili učinilo je Vildersa jačim”, ustvrdio je Hilje.

Sve više srednja struja

Vilders i italijanska premijerka Meloni slijedili su strategiju “dedemonizacije” liderke francuske krajnje desnice Marine le Pen, ublažavajući svoju retoriku kad se činilo korisno za izbore. “Nije da su promijenili svoje stavove, ali ih izražavaju malo drugačije kako bi bili privlačniji, kako bi prevladali emocionalnu barijeru”, rekao je Hilje.

Meloni je podržala Ukrajinu i smanjila svoje neprijateljstvo prema EU, a jedan francuski diplomata nedavno je za AFP rekao da je Meloni “dobrodošlo iznenađenje” u međunarodnim pitanjima.

“Ali u unutarnjoj politici ona radi upravo ono što je obećala, reže socijalna davanja, zauzima tvrd stav prema izbjeglicama”, istaknuo je Hillje. “Sve te stranke naučile su ili uče kako obnašati vlast”, rekao je Ivaldi, prenosi Index.

Mnoge glavne konzervativne stranke takođe prihvaćaju krajnje desničarske ideje ili razmišljaju o saradnji.

Političari iz njemačkog CDU-a ponekad otvoreno razmišljaju o regionalnim koalicijama s krajnje desnom Alternativom za Njemačku (AfD), dok francuski republikanci često pokušavaju nadmašiti krajnje desno Nacionalno okupljanje u stavu prema migrantima.

Na evropskom nivou “savez između krajnje desnice i Evropske pučke stranke (EPP) nije nemoguć”, rekao je Ivaldi. “To bi bio veliki pomak u migracijskoj politici, ali i prema okolini” s obzirom na problematizovanje klimatskih promjena s krajnje desnice.

Ivaldi je ipak upozorio na preuveličavanje zajedničkog temelja krajnje desnih stranaka u različitim evropskim zemljama.

On napominje da između krajnje desnih evropskih stranaka postoje razlike u odnosu prema Rusiji te po pitanju ekonomije i vrijednosti.

“U osnovi, ono što ove desničarske populiste drži na okupu su zajednički neprijatelji i stvari koje svi odbacuju poput migracija ili ambiciozne klimatske politike”, rekao je Hilje. “Postoje sukobi unutar ovog tabora koji neće dovesti do jedinstvene politike, a to bi mogla biti nada za mainstream tabor u Evropi”, dodaje.