KOLAPS BERZI ŠIROM SVIJETA: Najbogatiji gube desetine milijardi dolara

Godina 2022. mogla bi biti jedna od najgorih u istoriji za berzu. Prvo poluvrijeme bilo je najgore u posljednjih 50 godina, a nema naznaka da će se situacija popraviti do kraja godine.

Njujorška berza (NYSE), najveća na svijetu, potonula je 20,22 posto od početka godine. Nasdaq, druga najveća berza koja se također nalazi u New Yorku, pala je za gotovo trećinu (32,63 posto). Dow Jones indeks, koji mjeri učinak 30 najvažnijih kompanija koje kotiraju na berzama u SAD, pao je za petinu (19,64 posto) od početka godine. S&P 500, indeks koji prati 500 najvećih kompanija u SAD, pao je za gotovo četvrtinu (24,21 posto). Podaci se odnose na 10. oktobar 2022. godine.

Najveće svjetske berze duboko u “crvenom”

Berza je najrazvijenija u SAD-u, pa je ona prva stvar na koju se gleda kada se govori o krahu berze. Ali situacija nije ništa bolja ni u ostatku svijeta. Šangaj, glavna berza u Kini, pao je za 18,13 posto od početka godine.

Hang Seng, indeks berze u Hong Kongu, pao je za više od četvrtine (28,06 odsto), uz posebno veliki pad indeksa koji prati akcije kompanija za nekretnine u Kini, kojima se trguje na toj berzi . Sadrži kompanije kao što su Evergrande i Shimao, koje imaju velikih problema s vraćanjem dugova. Od početka godine u minusu je 38,89 posto, a od aprila 2021. više od 60 posto.

Indeks DAX, koji prati 40 najvećih njemačkih kompanija izlistanih na Frankfurtskoj berzi, pao je za 23,38 posto od početka godine. Euronext 100, koji prati stotinu najlikvidnijih kompanija kojima se trguje u Amsterdamu, na najvećoj berzi u EU, u “crvenom” je 17,89 odsto.

Većina najvećih svjetskih burzi je u padu od početka godine, iako manje burze (poput Zagrebačke burze) mogu biti toliko odvojene od svjetskih trendova da imaju znatno manji pad.

Investitori nemaju gdje da se “sakriju”

Procjenjuje se da je 500 najbogatijih ljudi svijeta izgubilo 1,4 biliona dolara u prvoj polovini 2022. zbog najvećeg pada na berzama u posljednjih pet decenija. Samo Elon Musk, Jeff Bezos i Mark Zuckerberg izgubili su 190 milijardi dolara.

Bogati većinu svog bogatstva drže u dionicama, pa ono varira ovisno o cijenama na berzi. Od početka 2022. godine cijene akcija su naglo pale, pa su u dvije pandemijske godine porasle. Milijarderi samo u SAD-u zaradili su 1,2 milijarde dolara od početka pandemije do aprila 2021. Širom svijeta, oko 2.350 milijardera povećalo je svoje bogatstvo za 4 biliona dolara. Tokom 2020. godine broj milionera u svijetu porastao je za 5 miliona, prema istraživanju Credit Suisse.

Ove godine se dešava suprotno od onoga što se desilo tokom pandemije, pa cijene akcija padaju. To znači da najbogatiji ljudi na svijetu gube svoje bogatstvo. Kako je recesija sve vjerovatnija, a posebno zbog toga što inflacija još nije splasnula, najbogatiji bi do kraja godine mogli izgubiti još trilion.

Investitori u 2022. nemaju gdje da “sakriju” svoj novac. Tržište kriptovaluta je također u dubokom crvenom, a trenutna cijena bitkoina je oko 20.000 dolara. To je čak i veći pad od dionica jer je 1. januara jedan bitkoin vrijedio više od 47.700 dolara.

Cijena zlata je rasla do maja, na rekordnih 1.870 dolara po unci, ali je pala na manje od 1.750 dolara. To je problematično jer se zlato tradicionalno smatra utočištem od inflacije, koja od početka godine u kontinuitetu raste.

Centralne banke su stvorile berzanske balone

Berze i dionice su se čudno ponašale 2020. i 2021. godine. Iako je početak pandemije obilježio krah berze, situacija se preokrenula i berze su veoma snažno rasle u dvije pandemijske godine. Indeks njujorške berze prvo je pao sa 14.000 poena na kraju februara 2020. na manje od 10.000 poena u drugoj polovini marta iste godine, ali je potom počeo da raste do rekordnih nivoa – iznad 17.000 poena na kraju 2021. , što je istorijski zapis.

Dok su berze rušile rekorde, a cijene dionica skočile, globalna ekonomija se zaustavila. Zatvaranja, razbijanje trgovinskih lanaca, zaustavljanje putovanja, ukidanje brojnih poslova, ograničavanje poslovanja – globalna ekonomska situacija je bila veoma loša.

Indeks troškova pomorskog kontejnerskog transporta se više nego utrostručio od početka 2020. do druge polovine 2021. Svjetski BDP pao je za 3,3 posto u 2020., najviše u istoriji. Poređenja radi, u vrijeme velike krize 2009. godine pao je za 1,3 posto, a to su jedine dvije godine od 1961. godine u kojima je rast svjetskog BDP-a bio negativan.

Berze su rasle u tako lošim uslovima zbog ekspanzivne monetarne politike centralnih banaka, prvenstveno američkog FED-a. To je efektivno stvorilo novac jer su centralne banke kupovale finansijske instrumente od države i privatnih kompanija, dajući im tako svjež novac koji bi trebao poboljšati likvidnost i stabilizirati privredu.

Ukratko, novac je bio jeftin i lako se došao. Iako je plan bio da centralna banka održi privredu u životu u uslovima kada bi trebalo da pada, dobar dio tog novca se očigledno jednostavno prelio na berze. Ekonomija je propadala, a cijene dionica rasle kao da je ekonomija u procvatu.

Ovu politiku pratila je državna fiskalna politika, koja je dijelila novac građanima i preduzećima. Veliki dio kupovine centralnih banaka činile su državne obveznice, glavni alat kojim se država zadužuje, a država je taj novac kroz različite programe prenosila građanima i privredi.

Sama država u SAD-u se hvali da je potrošila 4,6 biliona dolara na različite programe pomoći tokom pandemije. I druge zemlje su učinile isto.

Borba protiv inflacije važnija je od cijena dionica

Centralne banke SAD, EU i Velike Britanije dugo su odbijale da priznaju da postoji problem inflacije. Američki FED je tek početkom decembra 2021. priznao da inflacija nije “prolazna”, što je do tada bio glavni stav. Evropska centralna banka (ECB) je kasno priznala to, a kasnije je počela da ublažava ekspanzivnu monetarnu politiku i povećava kamatne stope kako bi suzbila opšti rast cijena.

Rezultat je da su SAD u 2022. ušle sa višom stopom inflacije od EU, ali je zbog brže reakcije FED-a rasla sporije nego u EU. U avgustu je inflacija u SAD iznosila 8,3 odsto, au evrozoni 9,1 odsto.

Kako centralne banke povećavaju kamatne stope, berzanski balon, nastao tokom pandemije, ispuhuje. Centralna banka SAD jasno poručuje da je prioritet borba protiv inflacije i za to je spremna da žrtvuje rast BDP-a i cijene akcija. Era jeftinog novca je završena, a investitori u kapital moraju se prilagoditi novim uslovima.

Politike sprovedene tokom pandemije su se isplatile

Sredinom 2021. godine počela je da se javlja inflacija u SAD, EU i drugim zemljama, na šta su upozoravali mnogi ekonomisti od početka uvođenja monetarnih i fiskalnih stimulansa za suzbijanje efekata pandemije i antipandemijskih mera.

Zagovornici ovih politika su tvrdili da su one neophodne za održavanje neke vrste privredne aktivnosti u krajnje haotičnim uslovima 2020. i 2021. godine. Međutim, pokazalo se da i ove mere imaju svoju cenu, uglavnom u vidu inflacije.

Od početka 2022. realne plate zaposlenih padaju paralelno sa rastom inflacije. To se događa i u Hrvatskoj, pa su realne plaće u kolovozu bile 4,5 posto manje nego u istom mjesecu 2021. U posljednje dvije godine naglo je porastao udio mjesečnih primanja koje građani u SAD-u i EU štede, a u nekoliko mjeseci iznosio je više od petine ukupnog mjesečnog prihoda.

Iako je ukupno bogatstvo najbogatijih uglavnom vezano za dionice, jer oni najveći dio imovine imaju u dionicama, negativni efekti sloma berze imat će mnogo šire posljedice. Jedan od najvećih investitora na berzi su penzioni fondovi, preko kojih visina penzije zaposlenih zavisi od kretanja na berzi. Također, više od 55% građana SAD posjeduje dionice, dok je u EU taj procenat znatno manji.

Hrvatska zagrebačka burza slabo je ili nikako povezana s kretanjima na svjetskim burzama, dnevni promet je nizak i uglavnom je nezanimljiv globalnim investitorima. U sadašnjoj situaciji to je prednost jer se panika sa svjetskih berzi ne prenosi na nju, prenosi index.hr.

(SB)