Najveća vojna vježba SAD i Filipina do sada: Partnerstvo od kojeg Peking boli glava

U posljednja dva meseca u Jugoistočnoj Aziji su se desila dva po Peking vrlo nepovoljna vojna događaja – po broju učesnika najveća vježba vojski Filipina i SAD do sada i prvi zajednički (pomorski) manevri Indije i zemalja ASEAN-a, održani u Južnom kineskom moru u vodama na koje Kina polaže pravo.

Vojske SAD i Filipina prošlog mjeseca su održale najveću zajedničku vježbu do sada. U dvonedjeljnim manevrima u sklopu tradicionalne godišnje vježbe “Balikatan” (tagalog: “rame uz rame”) učestvovalo je čak 17.600 vojnika svih rodova.

Nakon nje, početkom ovog mjeseca filipinski lider Ferdinand Markos mlađi posjetio je Vašington, gdje je od svog domaćina predsjednika Džozefa Bajdena dobio garancije da će SAD njegovoj zemlji sigurno pružiti zaštitu u slučaju sukoba i dogovoreno opremanje filipinske armije sa tri transportna aviona američke proizvodnje “C-130” i četiri patrolna broda.

Oni, skupa sa 12 sličnih plovila koje je ostrvska država već nabavila od Japana, treba da pomognu da Manila efikasno kontroliše svoju ekskluzivnu ekonomsku zonu (EEZ) u Južnom kineskom moru i tako odbije pokušaje kineskih ribara i obalske straže da u nju zalaze i eksploatišu prirodne resurse.

Po dolasku na vlast u junu prošle godine predsjednik Ferdinand Markos mlađi preokrenuo je politiku svog prethodnika Rodriga Dutertea, koji je zarad finansiranja svog kolosalnog projekta izgradnje infrastrukture, vrijednog oko 200 milijardi dolara, i ličnog animoziteta prema Vašingtonu nastojao da ublaži sukobe sa Pekingom u vezi sa vodama u Južnom kineskom moru i svoju zemlju, ne samo u ekonomskom, već i bezbjednosnom smislu približi najprije Pekingu, a onda i Moskvi.

Mlađi Markos, sin surovog diktatora koji je dvadeset godina vladao zemljom od sredine šezdesetih do sredine osamdesetih, blisko sarađujući sa Vašingtonom u borbi protiv komunističkih i islamskih pobunjenika, i emigrirao na Havaje nakon što ga je narodni otpor srušio sa vlasti, međutim, odlučio je da zemlju vrati pod vojnopolitičko okrilje SAD, hegemona koji je Filipine držao pod svojom upravom od kraja 19. vijeka do 1946. godine.

U čvrstom zagrljaju Vašingtona

Mlađi Markos tvrdi da mu je cilj uravnotežena spoljna politika u kojoj se zemlja neće u potpunosti priklanjati nijednoj od dvije velike sile, Kini i SAD, čiji se geopolitički interesi sučeljavaju u Jugoistočnoj Aziji.

No, on je već preduzeo bezbjednosne mjere koje se mogu smatrati otvoreno antikineskim, kao što je nedavno proširivanje sporazuma o korišćenju vojnih instalacija na filipinskom tlu, kojim su Amerikanci dobili pristup u još četiri filipinske vojne baze, ili uključivanje Manile u logistički i obavještajni sistem koji američkoj vojsci treba da olakša odbranu juga Tajvana, odnosno, sprječavanje Narodnooslobodilačke vojske Kine da okruži i blokira to ostrvo u slučaju rata ili političke krize.

Povećanje broja tehnike i ljudstva u združenoj vježbi “Balikatan” nesumnjivo je još jedna jasna poruka Pekingu, čiji je cilj odvraćanje najmnogoljudnije zemlje svijeta od nastojanja da u skladu sa svojim teritorijalnim ambicijama ostvari kontrolu nad lavovskim dijelom Južnog kineskog mora, koje je bogato prirodnim resursima i sadrži rute koje su od vitalnog značaja za svjetsku pomorsku trgovinu, budući da kroz njega godišnje prođe roba čija se vrijednost procjenjuje na oko tri biliona (3.000 milijardi) dolara.

I dok je vježba na kojoj je filipinskom predsjedniku demonstrirano dejstvo američkog raketnog bacača HIMARS, što nagovještava želju Vašingtona da isti proda Manili, za Markosa mlađeg izraz želje da zaštiti ekskluzivnu ekonomsku zonu i akvatoriju svoje zemlje od kineskog ekspanzionizma i dokaže da je lider koji revnosno brani nacionalne interese, za Vašington ona je poruka Pekingu da ne pokušava da pomorskom blokadom ili vojnom intervencijom nasrne na Tajvan.

Jer SAD, poslije nekoliko godina vladavine populiste Dutertea, koji je zaokretom prema Kini želio da se zaštiti od Zapada za brutalna kršenja ljudskih prava u svom ratu protiv droge i ostvari ekonomski boljitak koji bi u budućnosti i njegovoj kćeri otvorio put na čelo države, opet mogu da smatraju da su utvrdile Tajvan i sa sjevera, gdje u Japanu imaju vijernog vojnopolitičkog saveznika i svoje baze, i sa juga, gdje sada ponovo na Filipinima, osim skladišta goriva i municije, mogu da stacioniraju i brodove, vazduhoplove i ljudstvo.

Poruka Indije i ASEAN-a

Početkom ovog mjeseca u Južnom kineskom moru desio se još jedan važan vojnopolitički događaj. To je zajednička vježba mornarica Indije i država ASEAN-a (Asocijacije zemalja Jugoistočne Azije).

Dva indijska vojna broda, razarač i fregata, kao i patrolni avioni i helikopteri, učestvovali su u tom dijeljenju znanja i usklađivanju djelovanja koje je okupilo oko 1.800 vojnika iz 11 zemalja, a koje je Nju Delhi organizovao u saradnji sa Singapurom.

I dok je prvi nastavni, teoretski dio vježbe izvršen u samoj luci u Singapuru, mornarički i vazduhoplovni efektivi potom su upućeni u zajedničku patrolu Južnim kineskim morem, na čijih oko 80 odsto akvatorije pravo polaže NR Kina. Tokom nje uvježbavano je praćenje i pretresanje tuđih brodova, međusobna komunikacija, spasavanje i drugo.

To je prva zajednička vojna vežba Indije i zemalja ASEAN-a, koja je važna jer su u njoj učestvovale sve zemlje iz te organizacije, od kojih mnoge, poput Filipina, Vijetnama, Malezije ili Bruneja, imaju teritorijalni spor sa Kinom u Južnom kineskom moru.

One su time pokazale da su spremne da sarađuju ne samo sa Pekingom, već sa više centara moći, odnosno, da ne žele da se u potpunosti prepuste uticaju kineskog zmaja, mada neke od njih, poput Laosa, Kambodže ili Mjanmara, može se slobodno reći, ekonomski i politički u dobroj mjeri zavise od njega.

Pojedine članica ASEAN-a, poput Vijetnama i Filipina, zajedničkom vježbom sa Indijom u Južnom kineskom moru praktično su i poslale poruku Pekingu da ne prihvataju njegove teritorijalne zahtjeve i da bi u slučaju nekog novog incidenta ili vojne krize oko ostrva i voda, mogli da računaju na političku i materijalnu pomoć Nju Delhija.

S druge strane, Indija je južnoazijski div koji se iz više razloga osjeća ugroženim od Kine u bezbjednosnom smislu, mada sa njom sarađuje u ekonomskom bloku BRIKS. Najveći su mnoštvo neriješenih sporova s Pekingom duž zajedničke duge granice u Himalajima i snažna ekonomska i vojna pomoć Kine velikom rivalu Pakistanu.

Tu su i ekonomski i politički prodor Pekinga u zemlje regiona Južne Azije koje su u indijskoj sferi uticaja, kao što su Šri Lanka i Mjanmar (bivša Burma). U vladi u Delhiju strahuju i od brzog rasta kineske mornarice i opasnosti da bi ona mogla uskoro da počne da se bazira u mjanmarskim i pakistanskim lukama i lukama u Šri Lanki i tako ostvari snažnu fizičku kontrolu nad Indijskim okeanom, te praktično opkoli njihovu zemlju.

Zato Indija već godinama, pored vojnopolitičkog bloka Kvadrilateralni dijalog o bezbjednosti u okviru kojeg sarađuje sa Vašingtonom, Tokiom i Kamberom u svrhu obuzdavanja uticaja NR Kine u Indo-Pacifiku, radi i na bilateralnom vojnom povezivanju sa zemljama jugoistočne Azije.

Sedmodnevna pomorska vježba ASEAN–Indija s početka ovog mjeseca, mada po broju plovila koja su učestvovala (njih devet) jeste relativno skromna, upravo zato što je formalno okupila sve države jugoistočne Azije predstavlja diplomatski uspjeh Nju Delhija u njegovom nastojanju da uspostavi ravnotežu snaga i suprotstavi se širenju prisustva kineske mornarice, odnosno, vojnopolitičkog uticaja Kine u Jugoistočnoj i Južnoj Aziji.

Štap ili šargarepa?

Narodna Republika Kina otud se suočava sa velikom političkom i ekonomskom dilemom. Ona, sa jedne strane, vjerovatno želi da veže Filipine sa sebe ekonomski, pogotovo što su privrede dvije zemlje komplementarne. Odnosno, bivša španska i američka kolonija može da Pekingu ponudi mnogo poljoprivrednih proizvoda, plodova mora i drugih sirovina, a Kina Filipinima robu široke potrošnje i elektroniku.

Filipini bi u budućnosti mogli da postanu i važan izvor radne snage za Kinu u kojoj, uglavnom, zbog nekadašnje višedecenijske politike jednog djeteta stari stanovništvo i u narednim godinama prijeti osjetno smanjivanje radno sposobne populacije.

Ostrvskoj zemlji, naravno, Kina je potrebna kao izvor novca za krupne infrastrukturne radove. Međutim, s druge strane ulivanje novca u državu koja će prihode ostvarene kroz trgovinu s Kinom i eksploataciju puteva, mostova i luka koje su sagradile kineske kompanije, iskoristiti za djelovanje protivno kineskim strateškim i geopolitičkim ciljevima u regionu Jugoistočne Azije je jedna vrsta samopovrjeđivanja.

Takođe, mada Peking jeste u političkom sukobu ne samo sa Filipinima, već i sa Vijetnamom i Malezijom i drugima oko voda u Južnom kineskom moru, odnosno, prava na eksploataciju nafte, gasa i ribarskog potencijala u njima, on je do sada u međudržavnim pregovorima s vladama tih država uglavnom nastojao da u ekonomskom pogledu bude izdašan prema njima.

To je činio izlazeći u susret njihovim zahtjevima da ulaže, da otvori svoje tržište za njihove poljoprivredne proizvode, uspostavi bolje saobraćajne veze, omogući i podstakne veću posjetu kineskih turista, uprkos različitom gledanju na pitanje suvereniteta tih voda.

Zato će biti interesantno vidjeti da li će vojna vježba država ASEAN-a sa Indijom i glasno isticanje protivljenja kineskim ambicijama u Manili pod vođstvom mlađeg Markosa uticati na taj stav Pekinga i da li će on pribjeći prisilnim ekonomskim mjerama, kao što su bojkoti proizvoda ili uvođenje tarifa i kvota na uvoz robe iz zemalja ASEAN-a koje se bezbjednosnom saradnjom sa Vašingtonom i Delhijem suprotstavljaju njegovim teritorijalnim i vojnopolitičkim aspiracijama.

(A. S.)