O makedonskoj autokefaliji
PIŠE: Vedran Gagić
Srpska pravoslavna crkva je na redovnom zasedanju Svetog arhijerejskog sabora (od 15. do 21. maja 2022) donela istorijsku odluku o darivanju autokefalije delu svoje kanonske teritorije u Severnoj Makedoniji. Crkva u Severnoj Makedoniji, posle politički motivisanog, potpomognutog i nekanonskog otcepljenja od punoće SPC (1967), nalazila se u raskolu, ne samo u odnosu na svoju Majku crkvu – SPC – nego i u odnosu na sve druge pomesne pravoslavne crkve, bez izuzetka
Za poslednjih 55 godina bilo je više pokušaja da se vrati kanonsko jedinstvo, da se zaobiđu politički i drugi pritisci i da, oslanjajući se isključivo na eklisiološke, kanonske i pastirske razloge i načela, Srpska pravoslavna crkva i njen deo u Severnoj Makedoniji dođu do preko potrebnog evharistijskog jedinstva i kanonsko-administrativnog regulisanja svojih odnosa. Jasno je iz istorije ovih pokušaja da su oni prošli bez značajnog uspeha, iako su neki pregovori, poput pregovora u Nišu 2002. godine, došli do samog rešenja, čija primena je – opet pod spoljnim uticajima i pritiscima – bila osujećena. Uprkos svemu, mogli bismo reći da je ipak, zahvaljujući svim ovim pokušajima rešavanja problema, susretima i kontaktima, očuvana svest o neophodnosti zaceljenja ove rane u pogodno vreme.
Bog je blagoizvoleo da ovo naše vreme bude to vreme. Na inicijativu novoizabranog patrijarha srpskog Porfirija, uz saglasnost punoće Crkve srpske, obnovljeni su razgovori sa Makedonskom pravoslavnom crkvom, koji su urodili plodom. Arhiepiskop Stefan i Sabor MPC je prihvatio tu inicijativu. Uprkos veoma složenim međupravoslavnim i globalnim okolnostima u ovom istorijskom trenutku, ipak je preovladala svest o odgovornosti za Crkvu.
PUT ZA POVRATAK Prvi značajan plod razgovora bio je povratak MPC u kanonski poredak, kroz vraćanje u okrilje SPC, u status autonomije, dodeljene joj još 1959. godine. Ta činjenica je obznanjena saopštenjem Svetog arhijerejskog sabora od 16. maja 2022. godine. Ta odluka Sabora za sobom je kao nužnu pozitivnu posledicu proizvela uspostavljanje mnogoželjenog evharistijskog jedinstva, to jest mogućnost sasluživanja i zajedničarenja u Svetim tajnama Crkve. Stoga je sa stanovišta Crkve, na osnovu njenog vekovnog ustrojstva, neispravno mišljenje da je evharistijsko jedinstvo uspostavljeno na osnovu saopštenja Carigradske patrijaršije od 9. maja 2022. godine. Jer jedini mogući put u evharistijsko jedinstvo jeste ovaj koji je prešla Crkva u Makedoniji povratkom pod okrilje Crkve od koje je raskolom bila odvojena, to jest pod okrilje SPC. Vest da i Carigradska patrijaršija prima u opštenje MPC, iako ishitrena (pre objave Sabora SPC o rezultatima dugih pregovora) jeste, svakako, dobrodošla, jer je svepravoslavno prihvatanje odluke Sabora SPC u vezi sa MPC i bio cilj kako Svetog arhijerejskog sabora, tako i razgovora koji su vođeni za isceljenje raskola, kao i krajnja želja MPC.
Drugi plod obnovljenih razgovora jeste pozitivna odluka otaca Sabora SPC o pitanju molbe MPC da joj se dodeli autokefalni status. Ta odluka Sabora je obnarodovana i autokefalnost MPC – Ohridske arhiepiskopije svečano je crkveno proglašena na svetoj liturgiji na praznik Svetih ravnoapostolnih Kirila i Metodija u Skoplju, 24. maja 2022. Ujedno su sve pomesne crkve, po diptihu, sa Carigradskom patrijaršijom na čelu, pozvane da prihvate ovu odluku naše svete crkve i da prihvate MPC – OA kao sestrinsku Crkvu svih.
Gornja odluka o autokefaliji je i svečano, administrativno, potvrđena na Svetoj liturgiji u Sabornoj crkvi u Beogradu 5. juna 2022. dodelom Tomosa o autokefaliji MPC – OA iz ruku NJegove svetosti patrijarha Porfirija. Arhiepiskop Stefan je prihvatio Tomos SPC uz zahvalnost i nadu da će ostale sestrinske crkve prihvatiti dodeljenu im autokefaliju i da tako bude zaokruženo prihvatanje MPC u porodicu autokefalnih crkava.
ADMINISTRATIVNI PROBLEM Treba istaći nekoliko bitnih činjenica. Autokefalija i autonomija Crkve tiču se isključivo administrativnog uređenja Crkve. Ni autokefalija ni autonomija nisu same po sebi dogmatske kategorije. Onog momenta kada administrativna pitanja, najčešće zbog spoljašnjeg uticaja, prouzrokuju nejedinstvo ili sukob, problematika prelazi na polje kanona, ali, mogli bismo reći, i na dogmatsko polje, budući da narušavanje evharistijskog jedinstva predstavlja problem veroispovedanja, jer svi verujemo u jednu, svetu, sabornu i apostolsku Crkvu. Ne u dve, tri, pet ili više. Zbog toga raskoli predstavljaju udar na ono što Crkva veruje, ispoveda i propoveda. Kada imamo u vidu uzročno-posledični niz, od sukoba preko administrativnih pitanja do tematike pravilnog veroispovedanja, zaceljivanje raskola je proces koji se odvija u donekle suprotnom smeru. U tome procesu Crkva se najpre rukovodi prevazilaženjem dogmatskih razlika ukoliko one postoje. Zatim se prelazi na polje kanona i naposletku na pitanja administrativnog karaktera. Budući da u slučaju raskola MPC nije postojao dogmatski spor nego isključivo kanonsko-administrativni, uz dobru volju bilo je moguće relativno brzo doći do rešenja.
Iz prethodno rečenog, jasno je da je za Makedonsku crkvu, zbog jednostranog i nekanonskog akta samoodvajanja, jedino moguće rešenje bio povratak u okrilje njene Majke crkve – SPC, što se i dogodilo. Posle toga, rešavanje budućeg administrativnog uređenja prethodno odvojene Crkve, opet, bilo je moguće jedino unutar Srpske pravoslavne crkve. Svako mešanje u unutrašnja pitanja neke crkve, u ovom slučaju u pitanja SPC, od strane drugih autokefalnih crkava predstavlja grubo kršenje vekovnog kanonskog poretka i kao takvo nije prihvatljivo. U konkretnom slučaju dodele autokefalije MPC, Majka crkva (SPC) na prvom mestu morala je da utvrdi sposobnost nove crkve za autokefalan status. Sposobnost Crkve se utvrđuje na osnovu trenutnog stanja iz crkvenog (ne političkog i drugog) ugla. SPC, sledujući jevanđelske principe, nije se bavila istorijskim revanšizmom, što su neki očekivali oslanjajući se na neke druge, necrkvene principe, i nije kažnjavala MPC zbog prethodnog grubog narušavanja jedinstva 1967. godine nego je, primivši molbu vrativše se kćeri, MPC, za autokefalan status, najpre ocenila celishodnost takve odluke i, našavši da je u skladu sa eklisiološko-kanonskim načelima i crkveno-pastirskim potrebama, velikodušno je izišla u susret toj molbi i darivala joj autokefaliju.
Ovde valja napomenuti i činjenicu koja je nažalost subjekt nerazumevanja, a možda i zloupotreba. Dodeljeni Tomos i sama autokefalija jesu upravo to – tomos i autokefalija. Autokefalija je darivana na kanonski ispravan način od Majke crkve (SPC) jednom svome delu i s blagodarnošću je prihvaćena od Ćerke crkve (MPC). Tvrdnje da su tomos i autokefalija samo preporuke jesu u najmanju ruku neprecizne. Tačne su tvrdnje da je za blagoobrazan poredak u Crkvi neophodna recepcija, to jest prihvatanje autokefalnog statusa od ostalih crkava, što je i samim tomosom precizirano, ali to ne znači da autokefalija do tada ne postoji. Jer i logički je apsurd da drugi treba da prihvate nešto što ne postoji. Jedina situacija u kojoj dodeljeni tomos i autokefalija eklisiološki ne postoje jeste situacija gde su isti dodeljeni na nekanonski način, što ovde nije slučaj, a u Ukrajini, na primer, jeste. Upravo zbog toga ne postoji nijedna crkveno-kanonska prepreka za prihvatanje/recepciju autokefalnosti MPC od strane ostalih Crkava. Postoje rasno-etničko-geografsko-istorijsko-identitetske nesuglasice s Grcima i istorijsko-geografsko-identitetske nesuglasice s Bugarima, kao i geopolitički pritisci, koji će, nadamo se, biti prevaziđeni, jer Crkva ne bi smela da bude i ostane talac bilo čega od nabrojanog. Crkva je dobrovoljni talac jedino ljubavi Hristove.
(Pečat)
U HDZ-u tvrde da su blizu dogovora s DP-om o većini, SDP računa na “Možemo” i “Most”
