Sjećanje na banjalučku privredu: Jelšingrad jedini neoštećen u ratu

Nakon dvije banjalučke operacije jedinica NOV (1944), njemačkog (1941) i dva saveznička bombardovanja (1944), Banjaluka je dočekala oslobođenje sa preko 60 odsto teško oštećenih ili uništenih objekata.

Koliko je poznato, jedini neoštećeni privredni subjekt bio je “Jelšingrad”. Ako se ima na umu činjenica da je u gradu boravilo oko 4.000 izbjeglica i da je prva godina u slobodi (1946) bila “gladna”, dobija se sumorna slika stanja. Narodnoj vlasti je bilo kristalno jasno šta joj je činiti.

Već 23. maja 1945, mjesec dana po oslobođenju, Gradski narodni odbor je osnovao Gradsko građevinsko preduzeće “Pavao Radan”. Valjalo je smjesta otpočeti sa sanacijom oštećenih i izgradnjom novih objekata. Sjedište mu je bilo u skromnoj zgradici uz vatrogasni dom, pored Ferhadije. U prizemlju ovog objekta, sve do zemljotresa 1969, započeo je silan uspon Šahovskog kluba “Nikica Pavlić”. “Pavao Radan” se 1963.  fuzionisao ili, bolje rečeno, “utopio” u GP “1. maj”.

Te godine poslovao je i nacionalizovani “Jelšingrad”, u prvo vrijeme pod nazivom Tvornica strojeva i livnica čelika “Boris Kidrič”. Vlasnik i osnivač ovog preduzeća bio je trgovački koncern “Jelšin-Grad” iz Beograda, koji je aprila 1936. od trapiskog samostana kupio kompleks zemljišta u Budžaku i već 1937. izgradio postrojenja i pokrenuo proizvodnju.

U toku 1945. poslovala je i Pivara, koja je bila u vlasništvu samostana u Trapistima, ali je ubrzo stavljena pod sekvestar Državne uprave narodnih dobara. Kao samostalno državno preduzeće Pivara je konstituisana 1947.

Državno autosaobraćajno preduzeće je osnovano 1. oktobra 1945. Od 1950. ono nosi naziv “Autoprevoz”, Preduzeće za prevoz putnika u gradskom i međugradskom saobraćaju.

Vrijedi pomenuti i malu zanatsku radionicu Adema Turčinhodžića, otvorenu 1938, koja je nacionalizovana 1945. Odlukom Vlade NR BiH od 18. decembra 1947. ona je prerasla u Tvornicu kože i obuće. Pod tim nazivom je poslovala do 1954, kada se iz nje izdvojila Kožara (kasnije Tvornica koža “Lauš”), a tvornica dobija naziv “Bosna”. U toku 1955. tvornica je proširena i dograđena. U to vrijeme nalazila se u Kozarskoj ulici, na mjestu na kojem se danas nalazi štamparija “Glasa Srpske”. Današnji njeni objekti u Pionirskoj ulici izgrađeni su poslije zemljotresa (1970–1974).

Kako bi se obezbijedilo bar djelomično finansiranje, gradske vlasti su sredinom novembra 1945. osnovale Gradsku štedionicu.

Uporedo sa izgradnjom i jačanjem vlasti, i naredne godine se nastavilo sa jačanjem privredne osnove Banjaluke. Krajem maja 1946. osnovano je Gradsko privredno preduzeće za vodovod i kanalizaciju, 15. jula Gradsko nabavno-prodajno preduzeće “Granap”, a 11. novembra Gradska apoteka. Iste godine je Vlada FNRJ preuzela osnivačka prava nad Tvornicom duvana.

Gradsko kino “Kozara” proradilo je 14.11.1946. Preduzeće je i prije toga bilo u državnom vlasništvu, a u toku rata je nosilo naziv Državni slikokaz “Croatia”. Istog dana je osnovano i Krojačko preduzeće.

(Glas)