Srbi u hrvatskom popisu stanovništva

PIŠE: Savo Štrbac

Konačno smo dočekali da Hrvati objave rezultate prošlogodišnjeg popisa stanovništva i prema starosti, nacionalnosti i veri. Nas Krajišnike okupljene oko „Veritasa” najviše je interesovao i broj i procenat Srba u ukupnoj populaciji, kako na nivou cele države tako i na nivou lokalnih zajednica, jer od tih procenata zavise i mnoga njihova prava do narednog popisa.

Odranije smo znali da, prema prošlogodišnjem popisu, RH ima 3.871.833 stanovnika, što je u odnosu na popis iz 2011. (3.871. 833) manje za 413.056, a u odnosu na 1991. godinu (4.784.265) manje za 912.432 stanovnika.

Do prije nekoliko godina analize mnogih demografa, uključujući i „Veritasove”, upućivale su na zaključak da će na prošlogodišnjem popisu procenat Srba u ukupnoj populaciji domašiti brojku od tri procenta, koja je u planovima Tuđmanovog establišmenta s početka devedesetih prošlog veka projektovana kao granica ispod koje se za sva vremena rešava „srpsko pitanje kao remetilački faktor u Hrvatskoj”. Međutim, kad smo doznali rezultate prošlogodišnjeg popisa, po kojem je skoro 10 procenta stanovnika manje u odnosu na 2011, što je prvenstveno rezultat odlaska žitelja Hrvatske u zemlje EU, među kojima ima mnogostruko više Hrvata nego Srba, i procene su postale optimističnije – počeli smo verovati da će Srba biti i dalje iznad tri procenta u ukupnoj populaciji. I nismo pogrešili.

Naime, hrvatski Državni zavod za statistiku 22. septembra o. g. objavio je da se na prošlogodišnjem popisu 123.892 stanovnika izjasnilo da su po nacionalnosti Srbi, što u ukupnoj nacionalnoj strukturi čini 3,2 procenta stanovnika u RH. To znači da je broj Srba u odnosu na prethodni popis opao za 62.741 (1,16 procenata) stanovnika.

Od procentualnog učešća Srba u ukupnoj populaciji na nivou lokalnih zajednica zavise i određena prava za srpsku zajednicu. Naime, prema odredbama Ustavnog zakona o pravima nacionalnih manjina, pripadnici manjina ostvaruju pravo na ravnopravnu službenu upotrebu jezika i pisma u onim sredinama u kojima čine najmanje trećinu stanovništva, a ukoliko sudeluju u stanovništvu opština i gradova s više od 15 procenata, te u županijama s više od pet procenata, imaju i pravo na razmernu zastupljenost u lokalnim predstavničkim telima, te pod istim uslovima na izbor zamenika opštinskog načelnika, gradonačelnika, odnosno župana.

Najviše medijske pažnje izazvali su rezultati popisa u Vukovaru, u kojem je 2011. živelo oko 35 procenta Srba, a prema ovom zadnjem popisu, utvrđeno je da ih u tom gradu živi oko 30 procenata. To znači da su vukovarski Srbi izgubili pravo na ravnopravnu službenu upotrebu vlastitog jezika i pisma, koje su imali po prethodnom popisu, koje pravo u praksi nije ni konzumirano zbog onog čuvenog „čekićanja” ćiriličnih tabli u organizaciji „Štaba za odbranu Vukovara od ćirilice”.

Osim u Vukovaru, Srbi su bez prava na ravnopravnu službenu upotrebu vlastitog jezika i pisma ostali i u gradu Vrbovskom i opštini Donji Kukuruzari.

Za razliku od prošlog popisa kada su Srbi imali pravo na izbor deset zamenika župana, sada ih imaju u ukupno šest županija. Srbi su, po ranijem popisu, imali i pravo na izbor deset zamenika gradonačelnika, a sada devet. Na pređašnjim lokalnim izborima pripadnici srpske nacionalne manjine mogli su birati i 19 zamenika načelnika, a sada u 15 opština. Generalni pad broja stanovnika primetan je u nerazvijenijim sredinama u kojima većinu čine Srbi.

U proteklih deset godina smanjio se i broj građana Hrvatske koji se izjašnjavaju kao pravoslavni vernici – 2011. bilo ih je 190.143 (4,4 procenta), a sada ih je 128.395 (3,3 procenta). Smanjio se i broj onih koji su izjavili da im je srpski maternji jezik – ranije ih je bilo 52.879, a sada ih ima 45.004 stanovnika.

U onom nepunom milionu (912.432), za koliko je od 1991. (4.784.265) do 2021. ukupno smanjen broj stanovnika u Hrvatskoj, na pripadnike srpske nacionalnosti odnosi se 457.771 stanovnik. Najviše je Srba napustilo Hrvatsku usled ratnih (ne)prilika devedesetih, o čemu govore i podaci popisa iz 2001. (201.631 ili 4,54 procenta Srba), što je bio pad od 380.032 stanovnika srpske nacionalnosti u odnosu na prethodni popis. Za ovu dekadu treba dodati i svođenje Jugoslovena sa 106.041, među kojima je bilo oko 80 procenata Srba, na statističku grešku (oko 300) po popisu iz 2001. Od 2001. do 2011. zabeležen je pad od 14.998 stanovnika srpske nacionalnosti, dok je između dva zadnja popisa taj pad čak veći od četiri puta od prethodne dekade.

U onoj prvoj poratnoj dekadi, dok se Hrvatska pripremala za ulazak u EU, bilo je i nešto više Srba povratnika iz izbeglištva zato što su i uslovi za život bili nešto bolji, barem u smislu tolerancije od većinskog stanovništva, što se odrazilo i na mnogo manji „gubitak” srpskog stanovništva. Međutim, kako Hrvatska postade član EU, i život Srba u Hrvatskoj postade mnogo teži, što se odrazilo kroz njihov „tihi egzodus”, odnosno ponovni odlazak iz Hrvatske, dok je povratak sveden na beznačajne brojke. A niko ne beži od dobra.

O tome kakve probleme imaju Srbi povratnici najbolje ilustruju izveštaji Srpskog narodnog veća, koje svake godine registruje etnički motivisane napade na Srbe na području Hrvatske. Broj takvih napada stalno raste otkad je Hrvatska ušla u EU, da bi ih prošle godine bilo preko 500, i to samo onih što su mediji zabeležili, odnosno onih što se prijavi policiji i tužilaštvu, ali bar dva puta je više onih što se ne prijavljuju nikome.

Prostori na kojima žive Srbi povratnici su devastirani i neuslovni za život. Još mnoga mesta nemaju ni struju ni vodu, ni puteve, ni škole, ni bolnice, ni trgovine… A sve su to imali pre. Uz to prevladava staračka populacija, od kojih većina nije u stanju da se brine o sebi, a kamoli o drugima.

Svakom Srbinu povratniku koji je živeo u bivšoj RSK preti opasnost od procesuiranja za ratni zločin. Hrvati su postali specijalisti za podvođenje običnih životnih situacija pod ratne zločine i na taj način drže u permanentnom strahu ostvarene i potencijalne povratnike da i oni mogu da budu procesuirani bilo kada i da završe na dugogodišnjoj robiji.

U Hrvatskoj je još veliki greh biti Srbin i pravoslavac. Zbog toga i kod povratnika, kao i kod onih njihovih sunarodnika koji nisu ni napuštali Hrvatsku, postoji trend pohrvaćenja i pokatoličenja. Menjaju se i prezimena i imena koja na prvi pogled zvuče srpski, u njihove hrvatske inačice…

Iz rezultata hrvatskog prošlogodišnjeg popisa stanovništva, po nacionalnoj strukturi možemo zaključiti i da broj Srba još nije pao ispod Tuđmanovih „magičnih” tri procenta i da će Srbi barem do idućeg popisa biti „remetilački faktor” za hrvatsko društvo i da srpska zajednica na nivou RH neće izgubiti pravo na ona tri fiksna zastupnika u Saboru, koji će im i dalje omogućavati da budu ne samo „remetilački”, već i politički faktor.

(politika.rs)