Srpski dobrovoljci branili Srbiju i osnovali grad

Priča o Banatskom Karađorđevu, koje su prije jednog vijeka osnovali srpski dobrovoljci iz Bosne, Like, Slavonije, Hercegovine, Boke Kotorske i Amerike, jeste priča o tome kako se voli svoja otadžbina i poštuju preci, ističe Vesna Ćuk, predsjednik Udruženja građana Karađorđevačka prela.

„Vrlo je interesantno da su dobrovoljci – osnivači Banatskog Karađorđeva – uglavnom došli sa područja bivše Austrougarske i da su u rat za svoju voljenu Srbiju krenuli, a da 90 odsto njih ranije nikada nije bilo na njenom tlu”, napominje Ćukova za Srnu.

Među njih 691, bilo je pet nosilaca najsjajnijeg odličja za hrabrost – „Karađorđeve zvjezde”, 25 ih je sa srpskom vojskom prešlo Albaniju, a 168 su u dobrovoljce stupili u Americi u organizaciji Mihajla Pupina.

„Imali su izuzetno osećaj pripadnosti i vrlo jak patriotizam u sebi, nevezano od toga što oni nisu bili žitelji Srbije. Nisu je možda ni videli. Njima je Srbija bila ideal u smislu pripadnosti srpskom narodu. I, jednostavno, ta želja da se Srbija oslobodi i da srpski narod, ako Bog da, živi u jednoj državi odredila je njihove živote”, ovjašnjava Ćukova.

Osnivači Banatskog Karađorđeva, mjesta u srcu Banata, nikada nisu zaboravili ni svoj zavičaj i u njega su donijeli svoje običaje, a pojedini i djelove svojih napuštenih domova.

„Prva kuća podignuta u Banatskom Karađorđevu sazidana je u Bosanskoj ulici gde su uglavnom živeli ljudi iz Bosne. Donosili su svoje predmete iz zavičaja. Kada su počeli gradnju kuća, donosili su bukvalno svoje kuće brvnare, rasklapali su ih i prenosili ili su se vraćali tamo, pravili građu i prenosili vozovima”, objašnjava Ćukova.

Ona ističe da su osnivači svoje kuće-brvnare lijepili blatom, te da je emocija koju su one čuvale otkrivena tek decenijama kasnije, kada su počele da se urušavaju.

„Mi mlađi, iz druge i treće generacije nismo ni znali da ima takvih kuća. Tek kada su te drvene oplate i grede krenule da se ruše saznali smo kakvu žtajnuž kriju. U našem selu ostala je sačuvana jedna takva kuća, jedna je polusrušena, ali se još vide te grede i blato”, naglašava Ćukova.

Dobrovoljci iz Prvog svjetskog rata bili su kao kraljeva vojska potisnuti novom ideologijom – 1947. godine ukazom Aleksandra Rankovića Udruženje dobrovoljaca Prvog svjetskog rata proglašeno je „fašističkim”.

„Želeli su da zaboravimo. Da se svima nama nametne neka nova istorija. Tako da je vrlo značajno da pamtimo ko smo i šta smo, jer dobrovoljno prići u vojsku, stupiti u rat predstavlja najveći čin herojstva – kada više ne razmišljaš o svom životu nego o svojoj otadžbini”, kaže Ćukova za Srnu.

Potomci sada ispravljaju greške prošlosti i i duh predaka snažno živi u tom mjestu.

„Mi smo podigli crkvu, koju oni nisu stigli da urade i oko koje se okupljamo na Vidovdan – 28.juna. Ugaono kamenje crkve doneseno je iz zavičaja. Podigli smo spomen kompleks sa imenima svih dobrovoljaca i kolonista – 1026 imena je na tim pločama. Zanimljivo je da imamo i Spomenik dobrovoljcu, Zavičajnu sobu u kojoj su izloženi pisma, dokumenti, predmeti, monografije vezane za nastanak sela”, napominje Ćukova.

Centralni dio manifestacije „Karađorđeva prela”, koja se tradicionalno već 22 godine održava u tom mjestu od 10. do 27. januara posvećen je dobrovoljcima te su uključeni svi – od predškolaca do građana starije dobi.

„Na taj način ih čuvamo i ne damo zaboravu. U Statutu Udruženja piše da negujemo sećanje na dobrovoljaštvo, na dobrovoljce, osnivače Banatskog Karađorđeva, ali i na Drugi svetski rat”, navodi Ćukova.

Dobrovoljci srpske vojske u Prvom svjetskom ratu bili su mahom Srbi, tada austrougarski državljani ili su do izbijanja rata kao pečalbari živjeli u SAD. Po završetku rata 1918. godine dio srpskih dobrovoljaca se vratio u SAD, a veći dio ih je ostao u Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca, a tadašnje vlasti su ih naselile u oblastima granica prema Mađarskoj i Rumuniji.

Oni su formirali 201 naselje u kojima je pred Drugi svjetski rat živjelo oko 100.000 ljudi.

Tako je u jezgru Banata na periferiji opšine Žitište dvadesetih godina prošlog vijeka poniklo i Banatsko Karađorđevo.