Stanje na Bliskom istoku izmiče kontroli: Na pomolu šiitsko-sunitski rat
Iransko-saudijski sukob koji je eskalirao nakon što je Saudijska Arabija pogubila šiitskog sveštenika Nimra al Nimra, prijeti da se pretvori u globalni sukob između šiita i sunita.
Pogubljenje šiitskog lidera u Saudijskoj Arabiji Nimra al Nimra dovelo je ionako krhke saudijsko-iranske odnose na ivicu rata. I ne samo njihove.
Pošto su nezadovoljni građani Teherana spalili saudijsku ambasadu, pustinjska kraljevina i njen mali sused Bahrein prekinuli su diplomatske odnose sa Islamskom republikom, Sudan je protjerao iranskog ambasadora, a Ujedinjeni Arapski Emirati svog ambasadora u Iranu pozvali na konsultacije.
Arapski zvaničnici i analitičari koji se bave Bliskim istokom tvrde da će dalja eskalacija sukoba staviti Ameriku u još težu diplomatsku situaciju u regionu, kaže novinar „Vol strit džornala” Džej Solomon.
-SAD su najvažniji saudijski snabdijevač oružja i vojni saveznik i može se očekivati da podrže saudijsku monarhiju ukoliko konflikt dalje eskalira. Istovremeno, gospodin Obama je sklopio nuklearni sporazum sa Iranom, a potencijalno jačanje odnosa je njegova najvažnija spoljnopolitička inicijativa- kaže Solomon.
Prema riječima Slobodana Jankovića iz beogradskog Instituta za međunarodnu politiku i privredu, SAD i Saudijska Arabija išle su pod ruku u odnosima sa Iranom od 1979, kada je u Teheranu zbačen šahov režim i uspostavljena Islamska republika. Međutim, posljednjih godina analitičari uočavaju rascijep u američkom establišmentu kako se odnositi i ponašati prema Iranu i prema zemljama Bliskog istoka.
-Više puta, kada je vlada SAD iznosila tvrdnje o razvoju nuklearnog oružja, o podršci teroristima, a uglavnom su te optužbe bile usmerene na Iran, dešavalo se da iz Pentagona ili iz tajnih službi javljaju kako nema nikakvih indicija da postoje realne pretnje- kaže Janković.
On dodaje da je iransko-saudijsko rivalstvo na prostoru Bliskog istoka tradicionalno i da posljednjih godina iranski uticaj na okolne zemlje jača, čime postaje sve veća pretnja saudijskom uticaju u regionu.
-Iran je ojačao svoj uticaj u Jemenu, gde je u toku građanski rat; u Iraku je Iran ojačao zato što su tamo na prvim slobodnim izborima pobedile šiitske partije, iranska vojska je tamo prisutna u borbi protiv DAEŠ-a i, konačno, sankcije Iranu su ukinute, jer je ustanovljeno da Iran ne razvija nuklearni program u vojne svrhe. Čim se to desilo, Iran je počeo da pregovara o sklapanju naftnih i gasnih sporazuma sa zapadnim kompanijama- kaže Janković.
S druge strane, kaže Janković, Saudijska Arabija je zajedno sa drugim manjim državama Persijskog zaliva (Bahreinom, Katarom, Ujedinjenim Arapskim Emiratima) finansirala i finansira sunitske terorističke organizacije i sunitske političke partije.
Den de Lus, analitičar američkog spoljnopolitičkog časopisa Forin polisi, napominje da prekid odnosa između Irana i Saudijske Arabije dolazi u delikatnom momentu, kada međunarodna zajednica ulaže velike napore da organizuje dijalog između sirijskog predsjednika Bašara el Asada i predstavnika (umjerene) sirijske opozicije.
-Posrednik UN za sirijsku krizu Stafan de Mistura trebalo je da otputuje u Rijad kako bi otvorio put za ženevske pregovore. Međutim, zapadne diplomate zabrinute su da bi prekid odnosa između Irana i Saudijske Arabije mogao da zatruje atmosferu i upropasti pregovore prije nego što uopšte počnu- smatra De Lus.
Predsjednik Iransko-američkog savjeta iz Vašingtona Hushang Amirahmadi kaže da Iran lagano odustaje od miješanja u poslove bliskoistočnih zemalja i da se povlači i iz sirijskog sukoba. Sa druge strane, prema njegovim riječima, Saudijska Arabija nastoji da popuni vakuum nastao iranskim povlačenjem.
-Iran se polako povlači iz Sirije i uticaj Teherana tamo slabi, ali Saudijci su ti koji su u ekspanzionističkoj fazi, posebno u posljednjih pet-šest godina. Umiješali su se u konflikt u Jemenu, u Siriji, podrškom teroristima, i ko zna gdje još. Ruku na srce, Iran se jeste svojevremeno miješao u arapska posla i u Libanu i u samoj Saudijskoj Arabiji, ali je stav zvaničnog Teherana sada promijenjen. Međutim, kako je Iran polako počeo da se povlači, Saudijci su se aktivirali i koriste situaciju da prošire uticaj van svojih granica. Mislim da Rusija i Sjedinjene Države sada imaju priliku da im kažu da moraju da prekinu sa tom politikom, i da moraju što pre da preuzmu tu veliku odgovornost- kaže Amirahmadi.
Ono što je veoma zabrinjavajuće, prema Amirahmadijevim riječima, jeste da sukob između Irana i Saudijske Arabije nije sukob između Iranaca i Saudijaca, već sukob između šiita i sunita.
-Muslimana na svijetu ima više od milijardu i po — a većina njih su suniti, uključujući i pripadnike DAEŠ-a i drugih terorističkih organizacija. Šiita među teroristima u Iraku i Siriji praktično i nema. A ono što, istorijski gledano, jeste veoma važno je taj konflikt Saudijaca i Iranaca — mislim da su oni praktično u ratu. Postoji ozbiljna opasnost da iranska nacija eksplodira u veliki pokret protiv Arapa, i mislim da bi cio svijet morao pod hitno da se aktivira i krene u posredovanje- smatra Amirahmadi.
Ubistvo Nimra al Nimra izazvalo je oštru reakciju iranskih građana koji su zapalili saudijsku ambasadu, a iranski vjerski vođa ajatolah Ali Hamnej prokleo je saudijsku kraljevsku porodicu i saudijske političke vođe. Nimra je nazvao mučenikom, a njegovo ubistvo političkom greškom.
(Sputnjik)
