Stradanje vladike banjalučkog Vasilija Kostića

PIŠE: Nebojša Lazić

Sredinom prošlog vijeka desila su se velika istorijska previranja. Naš narod je uzeo učešće direktno u istim, promjenio sistem vladavine, ali i svoj odnos prema sebi kao narodu. Srpska Pravoslavna Crkva se kao čuvar nacionalnog i duhovnog identiteta našla na udaru onih koji su željeli da uspostave novi sistem vrijednosti. Crkveni ljudi kao duhovni stub su svakako se našli na udaru, njihova stradanja su bivala brojna. Sile zla u toku Drugog svjetskog rata su napunili jama srpskim narodom, kao prve po pravilu su na stratišta vodili episkope, sveštenike, crkveni klir i vjerni narod. Ispovjedništvo vjere se nastavilo i u poslijeratnim vremenima, broj vjerujućih je sveden na minimum, ali oni koju su ostali su bili svjetlost u tami. Neprkosnoveni svjedoci Hristovi i dostojni naslednici Svetog Save, jedan svakako od njih jeste bio episkop banjalučki Vasilije Kostić.

Episkop dr Vasilije Kostić je na krštenju dobio ime Tihomir, rođen je u pravoslavnoj pobožnoj porodici nedaleko od Pirota. Od malena je izabrao službu Bogu kao njegov životni poziv na kojem je uz sve muke istrajao. Odmah nakon završene osnovne škole upisuje bogosloviju u Sremskim Karlovcima, zatim bogoslovski fakultet u Beogradu da bi docnije i doktorirao teologiju u Atini. Monaški postrig je primio 1937. godine  u manastiru Jošanica. Drugi svjetski rat je proveo zatovren u manastiru Žiča zajedno sa Svetim vladikom Nikolajem. Poslije rata odlazi na imanje svojih roditelja gdje 1949. godine dobija vijest da je izabran za episkopa banjalučkog. Vladika Kostić odmah prihvata bez pogovora svoj poziv svjestan vremena i izazova koji su pred njim. Čuvena je pristupna besjeda koju je izrekao na svojoj hirotoniji u Sabornoj Crkvi u Beogradu pred patrijarhom Gavrilom:

“Idem na eparhiju svih svetih, na eparhiju znanih i neznanih junaka. Idem na eparhiju popločanu lobanjama i kostima jedne trećine tamošnjih pravoslavnih Srba. Idem na eparhiju opranu krvlju i suzama najboljih sinova i kćeri Crkve naše na čelu sa mučenikom Platonom i drugim sveštenomučenicima. Poklonimo se tim svetim žrtvama; neka im je slava i hvala što ne skrenuše sa puta svetosavskog… Ali, hvala Bogu, nije srušena Crkva Hristova. Postoji tamo živa Crkva Hristova mnogo lepša, skupocenija i dragocenija od zidanih hramova koji su delo ruku ljudskih. Ta “Crkva Božja sveta” (1. Kor. 3,17), to su verni sinovi i kćeri eparhije moje u Krajini Bos ponosne od kojih su mnogi i ovde prisutni.”

Narod u eparhiji banjalučkoj je silno stradao od ustaša, hramovi su bili porušeni, sveštenstvo protjerano. Potonji episkop u gradu na Vrbasu je bio Sveti Platon koji je stradao od ustaša zajedno sa svojim sveštenstvom. Crkveni život je bio sveden na minimum i u takvim uslovima u eparhiju dolazi vladika Vasilije.

Odmah po dolasku epikop je pokretao humanitarne akcije pomoći siročićima, rada na crkvenom životu i pokušaju opšte obnove eparhije. Ubrzo se našao pod udarom bezbožnih vlasti i naroda. Počele su optužbe da je sarađivao sa četnicima. Na takve glasine episkop je samo pokazivao fotografiju dvojice Nijemaca u uniformi koji su ga hapsili.

Kako se zaboravljalo stradanje srpske nejači u Drakuliću, Šargovcu, Motikama i rudniku Rakovac tako je sve više dolazio na udar episkop koji je pominjao u svojim molitvama stradalnike i držao živo sjećanje na njih. Rukovodioci Socijalističkog saveza radnog naroda Jugoslavije u Banjoj Luci su zakazali niz konferencija i aktivnosti sa ciljem da protjeraju vladiku Vasilija iz Banje Luke. Miting je zakazan za 20. avgusta 1953. godine. Na miting su pozivani ljudi po partijskoj dužnosti i oko vladičanskog dvora su skandirali: „Dole vladika Vasilije, dole saradnik četnika i neprijatelj naših naroda i narodnosti.“  Napadi na vladiku nisu jenjavali da bi ujutru oko pola deset u episkopski dom došla delegacija koju je predvodio Drago Zečević i Nikola Babić.

Odmah nakon drskog ulaska u kancelarije Drago Zečević je zatražio da episkop Vasilije napusti Banju Luku, jer u gradu nema mjesta za vladiku. Episkop Kostić je mirno odgovorio na drsko obraćanje da zahtjeva suđenje i da se ni njegov predhodnik Sveti mučenik Platon nije povukao, pa neće ni on. Razgovor lokalnih komesara sa episkop je završen, ali je njegov progon tek počinjao.

Svjesni ozbiljnih opasnosti članovi Svetog Arhijerejskog Sinoda Srpske Pravoslavne Crkve šalju dekret da se episkop Vasilije bar privremeno povuče iz Banje Luke. Dana 22. avgusta protjeran je dr Vasilije Kostić, episkop banjalučki. Mučne su scene i nečasne koje su se taj dan odigrale po ulicama danas glavnog grada Republike Srpske.

Tadašnja željeznička stanica se nalazi gdje je danas Galerija likovnih umjetnosti… Episkop je krenuo na stanicu u pratnji svojih pomoćnika prote Ratka Vranješevića i protođakona Ilije Vranješevića. Od samog polaska na željezničku okupljao se narod i pratio episkopa uvredama. Okupljeni su vladiku gađali jajima, psovali, gađali paradajzom… Bivao je bijen po glavi, leđima i butinama i gađan kamenicama čitav put. Jedan kamen od bjesomučnog naroda bačen kainovski je pogodio vladiku u glavu iznad desnog uveta. Šutiran je bio i na stanici, padao preko šina, dok je masa klicala oduševljeno. Pocjepane mantije i krvav jedva je na izmaku snage ušao u voz kada je i kamenicama razbijen prozor od kupea.

Uvrede nisu prestale niti tokom puta, ali nije ni vladikina molitva za Banjalučane. Molio se ispovjednik vjere Hristove onako kako se molio i prvomučenik i Krsna slava Republike Srpske Sveti arhiđakon Stefan: „Gospode, ne uzmi im ovo za grijeh.“

Sve do 1961. godine vladika Vasilije je ostao na čelu eparhije Banjalučke dok nije dobio premještaj u eparhiju Žičku. Stradanja episkopa Vasilija su se nastavila i progoni i na novoj eparhiji. Zbog besjede i naglašavanja da je Bože pravde srpska himna ispovjednik vjere i prijatelj Ave Justina vladika Vasilije je osuđen na kaznu zatvora koju je odlužio u kraljevačkom zatvoru. Predstavio se u Gospodu služeći mu časno 23. aprila 1978. godine.  Rešenjem Okružnog suda u Čačku rehabilitovan je 2014. godine.