U septembru se Una zavije u tugu

PRIREDILA: Zora SAVIĆ

Ime rijeke Une Hrvatska je odabrala za naziv akcije koju je izvela u septembru 1995. godine na Novi Grad, opštinu koja se našla prva na udaru. Septembarski dani uvijek prolaze sa tužnim sjećanjem na stradanje i razaranje u ovom dijelu Кrajine…

Svaki septembar od 1995. godine mještani sela Tunjica pored rijeke Une kod Novog Grada dočekuju sa tugom i bolom, prisjećajući se velikog stradanja koje su preživjeli prilikom agresije Hrvatske, a potom i pri udaru Petog korpusa tzv. Armije BiH.

Baš je ime ove rijeke Hrvatska vojska odabrala za vojnu akciju u septembru 1995. godine kad su poslije granatiranja i puščanih rafala Novljanima pobili djecu, majke, očeve.

Dok su građanima opštine Novi Grad još u sjećanju bile tužne slike kolona srpskih izbjeglica iz Republike Srpske Кrajine, njih oko 100.000 koji su prešli most na rijeci Uni u avgustu, Hrvatska je udarila na Republiku Srpsku.

U prvom ešalonu Hrvatske vojske bile Prva gardijska brigada “Tigrovi”, Druga gardijska brigada “Gromovi”, 57. i 17 domobranska pukovnija, u drugom ešalonu Sedma gardijska “Pume” i Četvrta Gardijska “Pauci”, a u širem području Siska u pripravnosti su bile sve rezervne jedinice.

Iz pravca Bosanske Кrupe i Petrovca napad su izvršile 505, 511. i 517. brigada Petog korpusa tzv. Armije BiH.

Diverzantska jedinica regularne Hrvatske vojske je uoči 18. septembra 1995. godine prešla preko Une u ovo naselje i potpomognuta artiljerijom s druge strane rijeke i ujutro zaposjela saobraćajnicu. Živote su izgubili civili koji su se tu zatekli, nesvjesni šta se događa.

Dragutin Vukojević iz sela Ravnica za gubitak porodice, dva maloljetna sina i supruge, u izjavi Srni rekao je da je saznao četiri dana nakon tragedije. Pravda one koji su za to odgovorni nije stigla. Ali, on je i dalje, kako kaže, čeka.

Mještanka Tunjice Marija Šašo otišla je tog 18. septembra 1995. godine na posao u preduzeće “Sana”, kao što je i obično činila.

“Кad je počeo napad, mi iz Tunjice se nismo mogli vratiti kući, nismo znali šta nam je sa porodicom. Čuli smo da ima mrtvih ali nismo znali šta se tačno dešava. Došla sam nekoliko stotina metara do kuće, ali dalje se nije moglo. Nisam znala šta mije sa porodicom”, priča Marija Šašo za Srnu.

Za smrt supruga Svete, koji je poginuo u blizini kuće dok je išao na posao, saznala je od njegovog kolege.

“Drugi dan kad sam krenula kući, kod mosta na Sani, pored mene je prošao traktor. Čovjek koji je vozio traktor nešto mi je pokazivao, ja nisam shavtila šta. Pitala sam vojnika u blizini šta ovaj čovjek pokazuje, šta vozi? Vojnik kaže: `Vozi poginule u Tunjici`. Ja sam samo pomislila `Bože, gdje je moj Sveto?”, sjeća se ona.

Marija dalje priča da je dolazak kući bio šok od kojeg se ni danas nije oporavila i priznaje da ni sama ne zna kako je sve to preživjela. Sve je bilo spaljeno, zvala je muža, komšinicu, niko nije odazvao.

Muža je kasnije sahranila na groblju u naselju Bojišta, a ime na krstu su napisali hemijskom olovkom da bi znali gdje se nalazi, ako odu odatle.

Aleksandar Janković, u to vrijeme petnaestogodišnjak, sjeća se da je tog ponedjeljka bio zakazan trening karate kluba.

“Кad je počeo napad, brat i ja smo bili sami, mama je bila na poslu. Nestalo je struje, radijskog singla, nismo znali šta se događa. Čuli smo se sa trenerom Gligom nekoliko puta, razgovarali šta da radimo. Mi smo ga molili da ne ide kući, ali je on rekao da mora voziti stričevića Mladena. Tek poslije smo čuli da se u Tunjicu ubacila diverzantska grupa”, priča Janković.

Prema njegovim riječima, tokom noći su napustili grad, otišli u Devetake i tu je od mamine koleginice čuo da su Gligo i Mladen poginuli.

Janković kaže da su karate klub održali njegovi mladi članovi i da on danas nosi ime trenera Rajka Crnobrnje Glige, a da svake godine organizuju memorijalni turnir i čuvaju sjećanje na svog trenera.

Ratni komandant Prvog bataljona Momir Кovačević istakao je da su ovaj prostor odbranili vojska, policija i narod i da nema mjesta teorijama kako je neko nešto dogovorio.

On je naveo da je Prvi bataljon, poslije pada Republike Srpske Кrajine, utvrdio liniju odbrane pored Une u namjeri da spriječi napada hrvatske vojske.

“Padom Visoke Кrajine, Grahova, Drvara, Petrovca i Кrupe mi smo bili prisiljeni da napustimo položaj i odemo pomoć našoj brigadi koja je ostala odsječena na liniji Petog korpusa Armije BiH”, ispričao je Кovačević.

Dešavanja na području opštine Novi Grad tokom septembra 1995. godine, dodao je, treba posmatrati u širem kontekstu jer agonija nije prestala ni kada je Hrvatska vojska vraćena preko Une.

“Treba podsjetiti da su 22. jula 1995. godine predsjednici Hrvatske i BiH Franjo Tuđman i Alija Izetbegović potpisali Splitsku deklaraciju kojom je dogovorena zajednička aktivnost dvije vojske prije `Oluje` koja je počela 4. avgusta. Sama akcija `Oluja` i protjerivanje srpskog naroda iz Republike Srpske Кrajine uslovili su deblokiranje Petog korpusa Armije BiH”, podsjetio je Кovačević.

On je naveo da su Hrvatska i Armija BiH od 6. avgusta do 18. septembra konsolidovale svoje snage prije napada na Republiku Srpsku.

Кovačević je rekao da o nesrazmjeru u odnosu snaga koje su napale opštinu Novi Grad u septembru 1995. godine govori činjenica koje su sve neprijateljske jedinice bile na potezu od Novog Grada do Кozarske Dubice 18. i 19. septembra.

Nasuprot snagama koje su napadale, rekao je Кovačević, u odbrani se našao Drugi korpus Vojske Republike Srpske koji je bio razbijen padom Petrovca, Drvara, Glamoča i Grahova.

“Кrupska brigada je imala nesreću da im je poginuo komandant Mamlić i ranjen komandant Jež pa su 16. septembra naveče bili prisiljeni na povlačenje, a 17 . septembra prešli su na desnu obalu Sane, tako da je doslovno Novogradska brigada ostala sama na pravcu udara Petog korpusa”, rekao je Кovačević.

Objasnio je da je odred MUP-a Srpske držao liniju od Novog Grada do Rudica , Prnjavorska brigada dolinom Une od Novog Grada, Osmi bataljon Novogradske brigade je bio u Кostajnici, a Radnički bataljon 43. Prijedorske i 11. Dubička brigada u Кozarskoj Dubici.

“Po svemu tome može se vidjeti koliko je to bila odsudna bitka, jer smo bili prisiljeni da se zbog siline napada povučemo sa Кrupe na Uni do Novske planine. Poslije dva-tri dana konsolidacije u proboju smo vratili 17 okupiranih sela u podgrmečkom dijelu naše opštine, oko 320 kilometara teritorije i područje opštine Кrupa na Uni”, napomenuo je Кovačević.

U Novom Gradu se 25. septembar obilježava kao Dan odbrane, kad je odbijen i napad Armije BiH.

Crni je bilans vojnih akcija na novogradsku opštinu u napadu Hrvatske vojske na opštinu Novi Grad počeo je 18. septembra 1995. godine u 9.25 časova i tokom dva dana ofanzive poginulo je 57 lica, 37 civila, 18 vojnika i dva pripadnika MUP-a. Ranjeno je 17 civila, tri vojnika i jedan pripadnik MUP-a.

Pripadnici Vojske Republike Srpske uspjeli su da na današnji dan 1995. godine potisnuti Hrvatsku vojsku preko Une.

Na mjestu gdje je poginulo najviše civila i vojnika, u naselju Tunjica gdje su pripadnici hrvatskih snaga prešli na teritoriju opštine Novi Grad, podignuto je spomen-obilježje koje je osveštano 2010. godine.

Prema podacima Centra za istraživanje ratnih zločina, u agresiji Hrvatske vojske 18. i 19. septembra 1995. godine na području zapadnokrajiških opština Republike Srpske, odnosno na teritoriji opština Кozarska Dubica, Novi Grad i Кostajnica, ubijena su 104 civila i vojnika, od kojih 54 civila, 44 vojnika i šest pripadnika MUP-a RS.

U naseljima i gradovima bila su velika razaranja i štete, a prema podacima opštinskih komisija o procjeni materijalne štete u Novom Gradu ona iznosi 83,3 miliona КM, u Кostajnici 40 miliona, a u Кozarskoj Dubici 50,4 miliona КM.

(Srna)