Opium – Porok mnogih umjetnika kroz istoriju

Odavno je poznata ljubav umjetnika prema alkoholu, a posebno apsintu, ali „zelena vila” nije jedina supstanca koja je pjesnike, slikare i ostale nadahnute ljude tjerala na živopisne halucinacije i jarosno škrabanje o njima. Zapravo, za apsint nije baš ni sigurno koliko je izazivao halucinacije, a koliko su naši umjetnici “tripovali” da ih izaziva, ali opijum ipak pripada višoj ligi psihoaktivnih supstanci.

Opijum za početnike

Još su ljudi iz najstarijih civilizacija znali za čudnovate moći jarkocrvenog makovog cvijeta, pa su krenuli da ga uzgajaju za izvođenje operativnih zahvata, rituala, ali i za pravljenje dobre stare štrudle. Nekome je negdje usput palo na pamet da opijum ne mora da se koristi samo ako umirete od bolova usljed odsijecanja noge, pa ga je uzeo tek onako, da proba njegova dejstva i istorija zavisnosti od opijuma je mogla da počne.

U 15. vijeku u Kini se opijum koristio kao popularna droga među bogatunima, a oko 17. veka je upotreba počela naglo da raste zbog pojave lula i činjenice da je opijum mnogo jače djelovao ako bi se pušio.

Semjuel Tejlor Kolridž

Semjuel Tejlor Kolridž, poznati engleski pjesnik, jedan je od najpoznatijih konzumenata opijuma. Svoju zavisnost je pokušavao da sakrije od javnosti, ali Tomas De Kvinsi ga je razotkrio u svojoj čuvenoj knjizi Ispovesti jednog engleskog uživaoca opijuma. Kolridž je sve uporno pokušavao da ubijedi da je opijum koristio samo zbog bolova i između ostalog je tvrdio da ga je prvi put i probao zbog otoka u koljenima. Ipak, utvrđeno je da otekline u koljenima nisu bile početak Kolridžove zavisnosti, već da je opijum počeo da koristi mnogo prije toga, kada ga je dobijao na recept zbog reume, i da je onda prosto nastavio da ga koristi u periodima stresa.

Osim što je živio u doba kad je opijum bilo izuzetno lako nabaviti, Kolridža je zadesila i serija loših menadžerskih poteza koja ga je natjerala da upotrebu opijuma, do tada vješto sakrivanu. U jednom trenutku krenuo je i da opium koristi kao reklamu i počeo je da piše „opijumske pjesme”. Mislio je da će to privući više čitaoca, i vjerovatno je bio u pravu, ali to i dalje ne znači da ne treba da nam bude muka od njegovih pokušaja da bude „zaneseni uživalac opijuma” koje je često iznosio i u pismima.

Uprkos jadnom marketingu, Kolridž uspijeva da stvori svoje najpoznatije djelo, Kublaj Kana, i to navodno inspirisan opijumskim snom, i tako sebe uvrsti u sam vrh svjetske književnosti. Kritičari i danas raspravljaju o tome koliki je uticaj opijum mogao da ima na ovo djelo, a naučnici uporno tvrde da nije dokazano da opijum može da ima bilo kakav uticaj na kreativnost i stvaralaštvo. Bilo kako bilo, Kublaj Kan postoji i mi ga volimo, pa čak iako je samo opis umjetnikove zavisnosti, ili upravo zbog toga.

Tomas de Kvinsi

Tomas de Kvinsi ne samo da je pisao pod uticajem opijuma, nego je pisao o opijumu i tako razotkrio mnoge savremenike koji su rado lijegali na svoj kuk i duvali u opijumske lule. Ispovesti jednog engleskog uživaoca opijuma su obavezna literatura za svakog koga zanima kako je zavisnost od opijuma izgledala u engleskom društvu 19. vijeka, kao i koje su ga sve poznate face koristile.

De Kvinsijeva zavisnost je počela nevino, za vrijeme njegovih studija na Oksfordu gdje je upoznao i Vordsvorta i Kolridža. Navodno, koristio je opijum da se otarasi nesnosnih bolova u stomaku koji su bili posljedica gladi i siromaštva u djetinjstvu. Ali ova „medicinska” upotreba je, kako to obično biva, brzo eskalirala u opasnu zavisnost od laudanuma (najčistijeg opijuma). De Kvinsi nije pokušavao da izgradi sliku zanesenog opijumaša kao Kolridž već je pametno sakupljao iskustva i informacije da bi 1821. napisao djelo koje će uzrujati društvo i njemu osigurati nekoliko ugovora i dovoljno novaca da se izdržava. Ostao je vijeran Kolridžu, iako je ovaj negodovao što ga je raskrinkao, pa mu je čak i anonimno slao novac kad mu je to bilo potrebno.

Osim što je pomagao prijateljima u nevolji, De Kvinsi je pomogao i psiholozima i psihijatrima da shvate kako zavisnost izgleda iz ugla zavisnika, zahvaljujući detaljnim opisima svih stadijuma uzimanja opijuma, pa čak i negativnih strana. Iako je jedna od čestih kritika da De Kvinsi više pažnje posvećuje uživanju, nego bolovima, veći dio knjige posvećen je upravo lošim posljedicama. Dakle, vrijednost De Kvinsijeve autobiografske ispovijesti je višestruka – ne samo da je napisao jednu od najotvorenijih autobiografija, nego je njome inspirisao i druge umjetnike i tako nastavio krug opijumskih ostvarenja.

Hektor Berlioz

Kolridž je bio raskrinkan De Kvinsijevim Ispovestima, pa ostaje samo onaj koga je ovo djelo inspirisalo. Hektor Berlioz je makar dijelove svoje čuvene Fantastične simfonije komponovao pod uticajem opijuma, pa ni ne čudi što je ona toliko psihodelična i drugačija od onoga na šta je tadašnja publika bila naviknuta. Osim što je uzimao opijum, Berlioz je u vrijeme komponovanja imao i prilično tešku groznicu, ali je i čitao De Kvinsijeve Ispovesti. Nikad nećemo znati šta je kompozitora najviše inspirisalo, kao što vjerovatno ni on tada nije imao pojma, ali činjenica je da je opijum veliki dio Fantastične simfonije. Zapravo, Simfonija priča o umjetniku velike mašte koji se otrovao opijumom zbog nesrećne ljubavi. Berlioz ovdje koristi opijum na sličan način na koji ga i De Kvinsi opisuje; Simfonija nije o opijumu, nego o umjetniku koji je posmatran kroz prizmu opijumske zavisnosti.

Ono što odnos između De Kvinsijevih Ispovesti i Berliozovog stvaralaštva može da nagovijesti je da je Berlioz uspio da pokupi nekoliko trikova od poznatog uživaoca opijuma i tako drogu iskoristi da iskristališe ono što već postoji u njegovoj mašti i organizuje ono što je van dosega njegovog uma. Ako je to istina, a Berlioz tvrdi da je on već bio opsjednut mnoštvom ideja koje nije mogao da artikuliše, moguće je da je on efekte opijuma svjesno koristio da bi svoj unutrašnji svijet napokon iskazao muzikom. I, iskazao ga je i te kako! Fantastična simfonija iznenađuje i opsjeda svakog slušaoca i danas.

(kulturkokoska.com)