Oluja: Za jedne praznik, za druge sedmica tuge

Hrvatska danas obilježava početak vojne akcije “Oluja”. Za Hrvate ovaj dan predstavlja “Dan pobjede”, a za Srbe – dan je žalosti.

Ova rečenica najbolje opisuje stanje u regiji nakon okončanja sukoba na ovim prostorima. Dok jedni slave svoju “veličanstvenu pobjedu”, drugi tuguju i ove dane opisuju kao najtragičnije u istoriji, piše UNA TV.

Akcija “Oluja” počela je 4. avgusta 1995. ofanzivom hrvatske vojske i policije i jedinica Hrvatskog vijeća odbrane na područja Banije, Like, Korduna i sjeverne Dalmacije, odnosno na samoproglašenu Republiku Srpsku Krajinu. Prema podacima srpskog Komesarijata za izbjeglice, u hrvatskoj vojnoj akciji “Oluja” protjerano je 250.000 Srba, njih 1.856 je ubijeno, a 836 se vode kao nestali. Dan kasnije, 5. avgusta, hrvatska vojska je ušla u gotovo napušten Knin i istakla hrvatsku zastavu, dok su kolone izbeglica na traktorima i drugim poljoprivrednim vozilima ulazile u Srbiju.

U Hrvatskoj je 5. avgust državni praznik koji se slavi kao “Dan pobjede” i domovinske zahvalnosti za akciju “Oluja”, kojom su pod hrvatsku upravu vraćeni najveći dijelovi teritorija koje su držali pripadnici snaga Srba iz Hrvatske.

Tadašnji komandant civilne policije mirovnih snaga UN za područje Knina, general Alan Goran, na kraju svoje misije napisao je u izveštaju da je policija UN na tom području, nakon dolaska hrvatskih snaga, pronašla 128 ubijenih srpskih civila i 73 posto uništenih kuća.

Prema podacima Dokumentaciono-informativnog centra “Veritas” u akciji nestalo je blizu 2.000 osoba, dok je Hrvatski helsinški odbor saopštio da je u toku operacije “Oluja” ubijeno 670 civila.

Za zločine počinjene od 1991. do 1995. godine na teritoriji Republike Hrvatske, Tužilaštvo Haškog suda podiglo je 12 optužnica protiv ukupno 18 političkih, vojnih i policijskih službenika bivše Jugoslavije, Srbije i Hrvatske.

Generali osuđeni na 42 godine pa oslobođeni

Generalima Anti Gotovini, Ivanu Čermaku i Mladenu Markaču sudilo se za zločine nad krajiškim Srbima počinjenim tokom i nakon operacije “Oluja” u ljeto 1995. godine. U prvostepenom postupku, Gotovina i Markač jednoglasno su proglašeni krivim i osuđeni na 24 odnosno 18 godina zatvora, dok je general Čermak oslobođen. Sud je utvrdio da je postojao udruženi zločinački poduhvat, u kojem su učestvovala dvojica generala, a na čijem čelu je bio Franjo Tuđman, bivši hrvatski predsjednik.

Međutim, Žalbeno vijeće je generale oslobodilo većinom glasova. Žalbeno vijeće je prvo ukinulo dio presude za protivpravno i neselektivno granatiranje Knina, Benkovca, Gračaca i Obrovca, što je bio osnov da ključni elementi prvostepene presude.

Presuda za Oluju smatra se jednom od najkontroverznijih u haškom tribunalu, jer su na osnovu istih dokaza pretresno i Žalbeno vieće došli do suprotnih zaključaka. Dodatnu kontroverzu unijelo je preglasavanje unutar Žalbenog vijeća u odnosu 3:2 u korist oslobađajuće presude, a ostao je zabilježen i neuobičajeno oštar ton sudija koji su se usprotivili oslobađanju hrvatskih generala.

Kontroverzna ili ne, oslobađajuća presuda Gotovini, Marakaču i Čermaku je konačna i njima se ne može ponovo suditi.

Procesuiranje drugih zločina ostavljeno je hrvatskom pravosuđu.

Četiri pravosnažne presude

Prema izvještaju iz 2021. godine zagrebačke nevladine organizacije “Documenta – Centar za suočavanje s prošlošću o neprocesuiranim zločinima nakon Oluje”, hrvatsko pravosuđe je za 26 godina, koliko je prošlo od operacije, podiglo četiri optužnice protiv devet hrvatskih vojnika i policajaca za ratne zločine nad Srbima.

Izrečene su četiri pravosnažne presude – u dva slučaja osuđujuće za zločine u selima Prokljan, Mandići i Kijani, a u druga dva optuženi su oslobođeni krivice za zločine u selima Prokljan, Mandići i Grubori.

Mnogi zločini, prema Documenti, uopšte nisu procesuirani, kao na primjer oni  počinjeni u Golubiću kod Knina, Mokrom Polju i Radljevcu.

“Procesuiranje ratnih zločina više nije prioritet hrvatskog pravosuđa”, rekla je prošlog mjeseca Vesna Teršelić, voditeljica Documente.

Teršelić je dodala da su sudovi intenzivnije procesuirali ratne zločine prije nego što je 2013. godine Hrvatska postala članica EU, a da je, nakon ulaska zemlje u evropski blok, interesovanje za to opalo.

Dijelovi događaja

Dakle, Hrvatska vojska (HV) je 4. avgusta 1995. pokrenula vojnu ofanzivu pod nazivom operacija “Oluja”, kojom su hrvatske snage povratile gotovo svu teritoriju koju su 1991. godine uz pomoć Jugoslovenske narodne armije (JNA) i srpskih paravojnih formacija zauzeli Srbi iz Hrvatske.

Ali pobjeda HV-a je imala visoku cijenu. Prema podacima Hrvatskog helsinškog odbora za ljudska prava, više od 600 civila je ubijeno tokom i nakon operacije, a oko 200.000 Srba, državljana Hrvatske, pobjeglo je iz zemlje u dugom konvoju traktora, autobusa i automobila. Mnogi od onih koji su izbjegli nisu se više vratili.

Od tada, političari u Hrvatskoj i Srbiji obilježavaju različite dijelove tih događaja – koji im odgovaraju, zanemarujući argumente i žrtve druge strane.

Hrvatska slavi pobjedu kojom je okončana, kako ističu, četverogodišnja okupacija gotovo trećine teritorije zemlje, što je omogućilo hrvatskim izbjeglicama da se vrate kućama, dok istovremeno ignoriše srpske žrtve. S druge strane, Srbija odaje počast srpskim žrtvama “Oluje”, nazivajući je “najvećim etničkim čišćenjem na evropskom tlu poslije Drugog svjetskog rata”, istovremeno ignorišući uzroke koji su pokrenuli ovu vojnu operaciju.

Tako već godinama – svakog avgusta vlade obje zemlje iste događaje obilježavaju na suprotan način – hrvatska slavi, a srpska tuguje. Ali su obje ujedinjene u ignorisanju poziva aktivista za ljudska prava s obje strane, koji uporno traže sudsko procesuiranje svih ratnih zločina, kao suštinski uslov za pomirenje i dijalog na društvenom i političkom nivou.